Ж.Баттуяа: Нүдний хагалгааг эрүүл мэндийн даатгалаар III төв эмнэлэгт хийлгэх боломжтой болсон

П.Н.Шастины нэрэмжит III эмнэлгийн Нүдний мэс заслын тасгийн эрхлэгч Монгол Улсын тэргүүлэх зэргийн эмч, клиникийн профессор Ж.Баттуяатай ярилцлаа.

-Техник технологийн хөгжлийг дагаад иргэдийн нүдний хараа муудаж байгааг эрдэмтэд онцолдог. Хэдийгээр хараанд сөргөөр нөлөөлөхгүй дэвшилтэт технологийг хэрэглээнд нэвтрүүлж байгаа ч тийм ч ахицтай биш байх шиг. Танай эмнэлэгт үйлчлүүлсэн иргэдийн дунд нүдний ямар өвчлөл зонхилж байна вэ?

-Мэдээллийн эрин зуунд хараагаар дамжуулж мэдээлэл авах ачаалал эрс нэмэгдсэн. Ядаж л бүх төрлийн үйлчилгээний газраас эхлээд гэртээ хүртэл гар утсаа ширтээстэй байхаар арга ч үгүй юм. Нүд бусад эрхтэн шиг ялгаагүй л ядарч, цуцдаг эрхтэн. Тиймээс мэдээллийн эрин зуунд ялангуяа бага насны хүүхэд өдөрт нэг цагаас илүү дэлгэц ширтэж болохгүй. Аливаа зүйлийн хэм хэмжээ хэтрэхээрээ хор болдог шүү дээ.

Бага насны хүүхэд, ялангуяа найм хүртэлх насанд гар утас ашиглуулах шаардлага бий юү гэдгийг эцэг, эхчүүд сайн бодох хэрэгтэй. Уг нь энэ төрлийн сэрэмжлүүлэг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр байнга дамжуулж байгаа харагддаг. Даанч тоож хардаг нь цөөхөн бололтой. Гэр бүлийнх нь гишүүд нэг нэгэндээ зөвөөр үлгэрлэж байж л өрх гэрээрээ эрүүл байна шүү дээ. Өвчлөлийн хувьд нүдний өвчнийг өндөр настан, залуу насных гэж ангилж болно. Залуусын дунд харааны ачаалал ихэссэнээс болж харааны хугарлын гажиг хөнгөн зэргээр элбэг тохиох болсон.

Үүнээс гадна нүдний өвчлөлийн дийлэнх нь настай хүмүүст тохиодог. Өөрөөр хэлбэл, нүд нь насыг дагаж мөн л хөгширдөг эрхтэн. Манай нүд судлалын салбарын судалгаанаас харахад Монголд зонхилж тохиолддог нүдний өвчний нэгдүгээрт, болрын бүдэгшил. Болор яагаад бүдэгшдэг гэхээр ихэнх нь насжилттай холбоотой. Бусад шалтгаан нь эмийн хордлого, тамхины хэрэглээ, хортой нөхцөл болон нүдний даралт, үрэвслээс хүндэрч байдаг. Хоёрдугаарт, нүдний даралт ихсэх өвчин. Мөн л насжилттай холбоотой.

Тиймээс 40-өөс дээш насныхан урьдчилан сэргийлэх үзлэгт заавал хамрагдах ёстой. Бүр онцгойлж хэлбэл, нүдний даралтын удамшилтай, харааны шил зүүдэг хүмүүс энэ төрлийн үзлэгт заавал хамрагдах ёстой. Энэ хоёр өвчин хоорондоо ямар ялгаатай вэ гэхээр болрын цайлт нь мэс заслын аргаар хиймэл болор суулгаснаар эргээд хараа орох боломжтой. Харин нүдний даралт нь алдсан харааг эргэж бий болгоход хэцүү. Шинж тэмдэг илэрсэн л бол заавал эмчилгээ хийлгэж, хяналтад орох ёстой.

-Нүдний даралт ихсэх өвчтэй боллоо гэдгээ иргэд өөрсдөө оношлох боломжтой юу?

-Анхан шатанд нь ажиглаж мэдэх хэцүү. Нүдний даралт нээлттэй, хаалттай өнцөг гэсэн хоёр хэлбэрээр явагддаг. Нээлттэй хэлбэр нь тухайн хүнд ямар ч зовуурь өгдөггүй. Хараа бүрэлзээд 2-3 дугаар үедээ орсон хойно нь эмнэлэгт хандсанаар мэдэх, эсвэл урьдчилан сэргийлэх үзлэгээр гарч ирдэг. Харин хаалттай нь маш хурдан хугацаанд тухайн хүнд мэдрэгддэг. Өөрөөр хэлбэл, гэнэт хурц өвдөх, нүд улайх, хараа бүрэлзэх зэргээр зовуурь өгдөг.

Нүдний лазер эмчилгээ манай улсад эрчимтэй хөгжиж байна. Энэ утгаараа хаалттай өнцгийн хурц өвдөлттэй ирсэн тохиолдол сүүлийн 10 жилд эрс багассан. Урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамрагдахаар хаалттай эсвэл нээлттэй эрсдэл бий эсэх нь гарч ирнэ шүү дээ. Хаагдах эрсдэлтэй үед лазер эмчилгээ хийлгэвэл ямар ч эрсдэл учрахгүй.

Ялангуяа 40-өөс дээш насныхан, нүдний шил зүүдэг, нүдний даралтын удамтай хүмүүс урьдчилан сэргийлэх үзлэгт заавал хамрагдах ёстой. Нээлттэй хэлбэрийн хувьд маш хэцүү. Мэдэгдэхгүй явсаар эцэстээ хүндэрдэг. Ялангуяа нэг нүдэндээ өөрчлөлт түлхүү өгдөг. Зарим хүн “Нөгөө нүд харж байгаа юм чинь” гэж тайвширсан тохиолдол олон бий.

-Өнгөрсөн жилүүдэд танай эмнэлэгт технологийн дэвшил цөөнгүй хийгдсэн. Тэр дундаа танай тасагт шинэ мэс засал хийдэг болсон гэсэн. Ямар мэс засал шинээр хийдэг болсон талаар сонирхуулахгүй юу?

-Технологийн шинэчлэлийн хувьд манай нүдний салбарт нэлээдгүй ахиц гарсан. Хувийн эмнэлэгт хийгддэг байсан хагалгааг эрүүл мэндийн даатгалаар улсын эмнэлэгт хийлгэх боломжтой болсон. Нүд гэдэг эрхтэн харахад жижигхэн хэр нь маш нарийн тогтолцоотой, түүнийг судалж, оношлоход олон талаар дахин мэргэших хэрэгтэй болдог. Мэргэшчихээд мэс засал хийх болбол мэдээж орчин үеийн техник технологигүйгээр мэс ажилбар хийх ямар ч боломжгүй.

Энэ утгаараа манай эмнэлгийн удирдлагууд үүнд ихээхэн ач холбогдол өгсөн. Хамгийн наад зах нь гэхэд нүдний ухархайн нөхөн сэргээх эмчилгээ гэхэд сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд маш эрчимтэй хөгжиж байна. Өөрийн эмнэлэгтээ урьд өмнө нь огт хийгдэж байгаагүй орбит окулопластик буюу ухархай нөхөн сэргээх мэс заслыг сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд 230 өвчтөнд хийсэн. Мөн найман хүүхдэд энэ төрлийн хагалгааг амжилттай хийлээ.

Энэ утгаараа залуу боловсон хүчнийг гадаадад нарийн мэргэжлээр суралцаж, эх орондоо ажиллах боломжийг манай эмнэлэг нээж өгсөн. Ялангуяа техник технологийн хөгжлийг дагаад эмчилгээний арга технологи өөрчлөгдсөн. Нүд судлалын салбарт, Энэтхэг Улсад суралцсан эмч нар туршлагатай сайн боловсон хүчний тоонд зүй ёсоор орно гэж би боддог.

Энэтхэг Улсад мэргэжил дээшлүүлсэн Оюунгэрэл эмч дээрх мэс заслаас гадна нүдний хавдрын мэс заслыг 18 өвчтөнд хийсэн байна. Офтальмолог-онколог гэх салбарыг өөрийн эмнэлэгтээ хөгжүүлж мэс заслаа хийсний дараах туяа, химийн эмчилгээг Хавдар судлалын үндэсний төвийн эмчийн хяналтад явуулж байна.

Эдгээрээс гадна нүдний торлог шилэнцэр буюу торлог цөцгийн мэс засал дотооддоо хийдэг боллоо. Хэдхэн жилийн өмнө гэхэд л гадаадад эмчилгээнд хамрагддаг байлаа шүү дээ. Энэ төрлийн мэс засал өндөр өртгөөр хийгддэг. Дээр нь маш нарийн мэргэших шаардлагатай. Энэ утгаараа манай улсад хэдэн жилийн өмнөөс хувийн эмнэлгүүдэд хөгжсөн юм. Улсын эмнэлгийн хувьд анх удаагаа улсын төсвөөс тоног төхөөрөмжийн зардлыг гаргаж манай эмнэлэгт суурилуулсан.

Ингээд сүүлийн гурван жилийн хугацаанд энэ төрлийн мэс засал хийж байна. Өндөр өртөгтэй тусламж үйлчилгээний жагсаалтад хамрагдсан учраас иргэд нийт төлбөрийн 25 хувийг л гаргадаг. Өнгөрсөн онд 30 гаруй хүнд энэ төрлийн мэс засал хийсэн байна лээ. Хэдийгээр улсын эмнэлэгт ийм мэс заслыг хийж байгаа боловч боловсон хүчний хүрэлцээ дутмаг байгаа. Бид нарийн мэргэжлийн эмч гадаадад суралцуулахаар бэлдэж байна. Тиймээс хувийн эмнэлгийн эмч нартай гэрээ байгуулж, төлөвлөгөөт мэс засал хийж байна.

-Гаднын эмч нартай гэрээ байгуулж ажилладаг гэлээ. Залуу эмч нарыг гадаадад бэлтгэхэд багадаа гурван жил шаардагдана. Дагаад гурван жил хувийн эмнэлгийн эмч нартай гэрээ байгуулж ажиллах шаардлагатай болох байх. Хувийн эмнэлэгт ажиллаж байгаа эмч та нарын хүссэн цаг тухайд ирж мэс засал хийх боломж байх юм уу?

-Тийм учраас мэс заслын тоо хязгаартай байдаг. Улсын төсөв хэмжээ хязгаартай шүү дээ. Жилд тэдэн хүнд мэс засал хийх боломжтой гэж төсөв батална. Тэр төсөвт л баригдахаас өөр замгүй. Жишээ нь, нүдний болор цайх мэс заслыг 2017 онд 1075 өвчтөнд хийсэн байна лээ.

Би болорыг яагаад ярихгүй байна вэ гэхээр П.Н.Шастины нэрэмжит III эмнэлгийн топ мэс заслын ажилбарын тоонд зүй ёсоор багтдаг учир орхисон юм шүү. Уг нь Монгол Улсад 8,000 хүнд болорын мэс засал хийх судалгаа гарсан. Хөдөө орон нутагт энэ төрлийн мэс засал хийдэг болчихвол иргэдэд амар шүү дээ.

-Хавдартай холбоотой бүхий л хагалгааг Хавдар судлалын үндэсний хүрээлэнд хийдэг гэж бодож байлаа. Гэтэл “Нүдний хорт хавдрын мэс заслыг манайх тасагтаа хийдэг” гэж таныг хэлэх үед их гайхлаа. Яагаад танай эмнэлэгт хийдэг юм бэ?

-Хавдрын ургацаг нүдний ойр орчимд үүсдэг болохоор Хавдар судлалын үндэсний төвд биш нүдний эмчид ханддаг байх. Нүдний салстын, зовхины арьсны, судаслаг бүрхүүлийн, нулимсны эрхтний, харааны мэдрэлийн гээд олон хортой, хоргүй хавдар байдаг. Манай эмнэлэгт мэс заслыг хийж эхлэхээс өмнө Улсын нэгдүгээр төв эмнэлэг, “Орбита” эмнэлэгт хийдэг байсан. Гаднаас харахад зовхин дээр гарсан жижигхэн шарх мэт боловч шинжлээд үзэхээр хортой хавдар байх жишээтэй.

Ийм тохиолдолд хавдрын байрлалаас хамаарч бүрэн авах пластик мэс заслыг гоо сайхан алдагдуулахгүй хийдэг^Мөн нүдийг ухархайгаар нь авахаас гадма цаана байгаа бүхий л эд эсийг мэс заслын аргаар авахаас өөр аргагүй болсон үед өөрийн мэт харагдах хиймэл эд орлуулах нөхөн сэргээх эмчилгээ хийдэг юм. Зарим тохиолдолд хоёр үе шаттай мэс засал хийх ч үе гардаг.

-Торлог шилэнцэрийн эмч гадаадад бэлтгэхээр болсон гэсэн. Үүнтэй адил нүдний бусад чиглэлээр гадаадад мэргэжилдээшлүүлэх төлөвлөгөө бий юү?

-Бодож мөрөөдөж байгаа зүйл олон бий. Торлог шилэнцэрээр нэг эмч сургах квот Эрүүл мэндийн яамнаас өгсөн. Гэхдээ хоёр эмч сургахаар төлөвлөсөн. Яагаад гэвэл, торлог шилэнцэрийн эмчилгээ дотроо эмийн, мэс заслын гэж хоёр салбарладаг. Эмийн гэдэг нь эмээр, нөгөөх нь мэс заслаар хийдэг эмчилгээ гэсэн үг. Эдгээрийн аль нэгийг орхигдуулахаар учир дутагдалтай болно биз дээ.

Үүний тулд “Хоёр эмч сургах шаардлагатай байна” гэдэг саналаа эмнэлгийн удирдлагад хүргэсэн. Тэд ч дэмжсэн. Торлог шилэнцэрт яагаад ингэж анхаарал хандуулж байна вэ гэхээр энэ төрлийн өвчлөл сүүлийн жилүүдэд огцом нэмэгдэж байна.

Нэгдүгээрт, чихрийн шижин өвчин. Сүүлийн судалгаагаар Монгол Улсад арван хүний нэг нь чихрийн шижинтэй гэсэн. Чихрийн шижингийн хувьд зүрх, бөөр, хөлийн захын мэдрэл нэрвэгдэхээс гадна нүдний торлогийн судас бөглөрөх, хавагнах, хагарах зэрэг эрсдэл үүсдэг. Ингэхээр хараа алдах магадлал өндөр. Тиймээс л чихрийн шижинтэй өвчтөнг өвчний үе шатаас хамаарч жилд 1-4 удаа нүдний үзлэгт хамрагдахыг шаарддаг. Ингэж байж л алсын хүндрэлээс урьдчилан сэргийлэх боломжтой.

Дээр нь цусны даралт ихсэх өвчин байна. Мөн л торлогийн судас нэрвэгдэнэ. Үүнээс гадна шар толбоны сөнөрөл гэж бий. Энэ бол болортой яг адилхан. 60, 70-аас дээш настай хүмүүст голчлон тохиолддог. Энэ үед ямар шинж тэмдэг илрэх бэ гэхээр хүний нүдний юм харах хамгийн чухал цэгт тэжээлийн доройтол явагддаг. Хавагнана, цус хурна, шингэн үүснэ. Бас л хөгшрөлттэй холбоотой. Хөгшрөлтийг яаж удаан барих вэ, хүндрэлээс яаж урьдчилан сэргийлэх вэ гэхээр тухайн хүний эрүүл амьдрах хэв маягаас шууд хамаарна. Хөгшрөлтийг чанартай явуулж болно шүү дээ.

-Танай эмнэлэгт технологийн нөөц бололцоогоороо хэчнээн төрлийн нүдний мэс засал хийх боломжтой вэ?

-Төрөл зүйлээр нь авч үзвэл, 25-30 төрлийн мэс засал хийж байна. Дотроо жижиг, том, хавсарсан гээд өөр өөр л дөө. Зөвхөн манай эмнэлэгт гэлтгүй улсын эмнэлэгт хийгддэггүй эвэрлэг бүрхүүлийн мэс заслын эмчилгээ гэж бий.

Донорын хууль батлагдахаар улсын эмнэлэгт хийгдэж эхлэх байх. Одоогоор хувийн эмнэлгүүдэд гаднын улсаас донорын эрхтэнг авч хагалгаа хийж байна. Энэ өвчний хувьд Монгол орон их онцлогтой. Ялангуяа тал хээрийн бүсэд салхитай, нартай үед мотоцикл, морь унах үед нарны малгай, шил зүүж хэвших хэрэгтэй болов уу.

-Эвэрлэг бүрхүүл гэмтэх нь ямар аюултай юм бэ?

-Аливааг чанартай харахгүй гэсэн үг. Харааны шил зүүгээд ч нэмэргүй.

-Мэс засалд ашигладаг багаж хэрэгсэл хэр хангалттай байдаг вэ. Улсын нэгдүгээр төв эмнэлгийн хувьд иймэрхүү хүндрэл цөөнгүй байдаг гэх юм билээ. Тэгвэл танай эмнэлгийн хувьд?

-Болорын мэс засалд нэг удаагийн багаж хэрэгсэл ашигладаг. Хүрэлцээний хувьд хангалттай. Гол нь ухархайн нөхөн сэргээх мэс засал хийхэд байнгын багаж ашиглагдах ёстой. Эмнэлгийн удирдлагууд төсөл хөтөлбөрийн шугамаар ч, улсын төсвөөс ч тэр аль болох багажийн хэрэглээг хангах тал дээр ажилладаг, Гэхдээ л хүрэлцээ тийм ч хангалттай биш байна.

Яг үнэндээ гадаадад сурсан эмч нар маань өөрсдийнхөө багажаар мэс засал хийдэг. Улсаас хангамж авъя гэхээр санхүү ямар хүндрэлтэй байгаа билээ. Тэрийг хүлээнэ гэхээр сурсан мэдсэн зүйлээсээ хөндийрчих гээд хэцүү,Улсаас хангамж өглөө гэхэд энэ эмнэлэгт хэчнээн өвчтөн, хэдэн эмч ажилладаг билээ. Энэ их эрэлтийг хангах хөрөнгө улсад бий гэж үү. Гэхдээ яах вэ, өмнөх жилүүдээс сайжирч л байна.

-Гадаадад мэргэшүүлж сургах нь өндөр зардалтай. Энэ хэрээрээ эмнэлгийн удирдлагын зүгээс ч, та болон тухайн эмчийн зүгээс ихээхэн хүчин чармайлт гаргадаг нь ойлгомжтой. Арай хийж гадаадад мэргэшил дээшлүүлээд эмнэлэгтээ ажиллуулах гэхээр хувийн эмнэлгүүд өндөр цалин амлаж “урвуулах” тохиолдол их гардаг юм билээ. Магадгүй танайд ч ийм зүйл тохиолдсоныг үгүйсгэхгүй. Үүнээс яаж урьдчилан сэргийлдэг вэ?

-Эмч хүн гэдэг хүнд тусалъя, хүнийг эмчилье, сурч мэдье гэдэг чин сэтгэлтэй нэгнийг хэлэх байх. Түүнээс биш өөр сэтгэхүйтэй хүнээс энэрэнгүй үзэл гарах юу л бол. Цалин бага нь бага. Гэхдээ хаана ажиллах нь чөлөөтэй шүү дээ. Хувийн эмнэлэгт ч ажиллаж болно. Манай эмнэлэг гадаадад сургах эмчээ тодорхой шалгуураар шалгаж авдаг. Таны хэлснээр эрсдэл үүсэхийг үгүйсгэхгүй. Үүсэж ч байсан. Тиймээс хамгийн багадаа 10 жил ажиллах гэрээ байгуулж байгаа.

-Мэргэжлийн хүний хувьд бусад нүдний эмч нартай холбоотой ажилладаг байх. Та ярилцлагынхаа эхэнд харааны хугарал залуужсан гэж хэлсэн. Үүнээс гадна тэр дундаа бага насны хүүхдийн хувьд нүдний ямар өвчлөл зонхилж байна вэ?

-Жил бүрийн есдүгээр сарын гурав дахь долоо хоногийг “Хүүхдийн хараа хамгаалах өдөр” болгосон. “Хүүхдийг төрөхөөс эхлээд товлолын вакцинд хамруулдагтай адил 3-6 настайд нь нүдний үзлэгт хамруулаач ээ” гэж уриалж байгаа юм. Найман наснаас өмнө ямар нэгэн гажиг бий эсэхийг тодорхойлж чадвал эмчилгээ хурдан авна.

Ярилцлагынхаа төгсгөлд хэлэхэд, нүд ялгаагүй л цуцаж ядардаг эрхтэн. “Бага насны хүүхдэд удаан хугацаанд гар утас, компьютер битгий ширтүүлээч ээ” гэж хүсмээр байна. Хэрвээ та анзаарсан бол хүүхэд ухаалаг төхөөрөмж ашиглаж байхдаа нүдээ бараг цавчдаггүй. Анзаараад нэг хараарай. Тиймээс гэр бүлийнх нь гишүүд өөрсдөө үлгэрлэх хэрэгтэй гэдгийг дахин хэлье.

Г.Нацаг-Эрдэнэ