С.Ганбаатар: МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр гараад ирээсэй

УИХ-ын гишүүн асан С.Ганбаатарыг “Улстөрч ярьж байна” буландаа урьж, ярилцлаа. Улстөрчийнхөө хувьд үргэлж рейтинг өндөр байсан тэрбээр 2016 оны сонгуулийн ялагдлын дараа хэсэгтээ л сураг тасарсан. Гэхдээ тэр хэзээд тэмцэгч юмсанж.

Тиймдээ ч улс төрд эргэн ирснээ зарлаж, оффшорын эсрэг ард түмний онц зөвлөлийн жагсаалд оролцсон юм. Улс төрийн чиглэлийн судалгаа болгонд хамгийн шилдэг улстөрч байсан энэ эрхэм яагаад сонгуульд бүдэрсэн, энэ уналтдаа хэрхэн дүгнэлт хийсэн, цаашлаад дараа дараагийн сонгуульд бэлтгэж ямар улс төрийн акц үзүүлэх нь сонирхолтой сэдэв байх нь дамжиггүй. Бидний яриач энэ сэдвийн хүрээнд өрнөлөө.

– Ярилцлагаа таны сонгуулийн ялагдлаас эхэлье. Хэтэрхий шулуухан байж мэдэх ч С.Ганбаатарын ялагдал олон хүний гайхшийг төрүүлсэн. Та улс төрийн судалгаа бүрийг тэргүүлж байсан улстөрч. Харамсалтай нь 2016 оны сонгуулиар тун ч чангахан уналаа. Ялагдлын шок ч гэх үү, хэсэгтээ л чимээ аниргүй байлаа?

– Улстөрчийн хувьд уналт байлгүй яах вэ. Би сонгуульд ялагдсан. Гэхдээ Ерөнхий сайд нь хүртэл “Босоо хүнийг хэвтүүлнэ ээ” гэж хэлж байсан удаатай. МАНАН бүгдээрээ миний эсрэг ажилласан. Сонгуулийн тойргийг жижиглэж мөнгө тараах боломжоо бүрдүүлсэн. Тийм байхад мөнгөгүй хүн яаж ч ялах билээ. Нэр дэвшсэн тойрогт маань МАНАН-ын бүх хүмүүс хамтарч байгаад миний эсрэг ажилласан.

Хар хайрцаг гэх мэтийн баримтгүй зүйл ярьж болохгүй. Шударга бус нийгэмд шударгаар зүтгэнэ ээ гэдэг чинь асар их золиос шаарддаг юм байна. Гэхдээ цаашдаа ч энэ зарчмаасаа ухрахгүй. Энэ бол байх ёстой зүйл. Монголынхоо төлөө улам хүчтэй зүтгэнэ. Миний рейтинг уначихсан юм алга.

Оюутолгой, уул уурхайн баялгийнхаа төлөө тэмцэхгүй, өөрийнхөө амьдралын төлөө дуугарахгүй болчихвол хүн бүхэн дуугаа хураачих юм шиг санагддаг юм. Хүн болгон ийм байгаасай гэж боддог. Ямар нэг рейтинг, албан тушаал, тендер авлигын төлөө зүтгэж байгаа бол би ингэж явахгүй. Элдвээр ч хэлүүлэхгүй. Энэ болгоныг минь ард түмэн ойлгож, зүрх сэтгэлдээ хайрладаг байх.

Намайг буруугаар ойлгодог хүмүүс байдаг. Элдвээр хэлдэг ч хүмүүс бий. Баабарын нийтлэл, Рио Тинтогоос мөнгө авсан олон нийтлэлчдийн буянаар намайг өнгөцхөн дүгнэдэг, буруугаар ойлгодог хүмүүс их болсон. Тэр хүмүүсийн буруу биш л дээ. Алтан нарыг алгаар хааж болохгүй гэгчээр урт хугацааны дараа миний тэмцэл, миний хүсэл ойлгогдох байлгүй дээ.

– Ард түмэн таныг бие даагч гэдэг өнцгөөр харж, үнэлдэг байсан. Аль нэг нам, улс төрийн бүлэглэлд үйлчлэхгүй юм байна гэж үнэлдэг байсан байх. Гэтэл та нам байгуулж даргаар нь очсон. Энэ байдал магадгүй итгэл үнэмшлээ алдахад нөлөөлсөн болов уу. Дүгнэлт хийж үзсэн үү?

– Тийм биш байгаасай гэж бодож байна. Иргэд юу бодож байгааг би тааж хэлж чадахгүй. Ямар ч байсан би МАНАН-д ороогүй. МАНАН тэр үед надад албан тушаал амлаж байлаа. Энэ бол бодитой үнэн. Хүн надад итгэж санал тавьсныг би хамаагүй дэлгэж болохгүй байх. Гэхдээ тэр үед бүх л хэвлэл, мэдээллээр гарч байсан шүү дээ.

Би МАНАН-д орсноос үхсэн нь дээр гэж мэдэгдэл хүртэл хийж байлаа. Тэднээс санал болгосон сайдын албан тушаал зарим хүмүүсийн хувьд насан туршдаа мөрөөдөж амьдардаг зүйл. Энэ бүхнийг золиосолж, өөрийнхөө үзэл бодол, мөрөөдөлд үнэнч үлдсэн минь надад сайхан байгаа.

Дараа үеийнхээ улс төрд гаргахыг хүссэн. Харамсалтай нь тэр намд МАНАН-аас маш олон тагнуул орж ирсэн юм билээ. Сонгуульд оруулахгүйн тулд хавчсан. Миний эсрэг тэднийг турхирсан. Амьдралд байдаг л зүйл гэж бодоод өнгөрсөн. Тэднээс эмээж өөрийнхөө рейтингийг хамгаалж, бие даагчаараа зүтгэнэ гэдэг амиа бодсон, эх оронч бус үйлдэл болно.

Би ямар ч байсан өөрийгөө буруутгахгүй амьдарч байгаа. Залууст зориулсан сэтгэлийг минь үнэлсэн байх. Миний олон ч найз надад “Ийм тэнэг зүйл хийж болохгүй. Наадуул дунд чинь олон тагнуул байгаа” гэж хэлэхэд нь би итгэхийг хүсээгүй.

– Тагнуул байсан гэж та үзэж байгаа юм байна. Гэхдээ өөрөө бужигнуулсан гэх мэдээлэл гарсан шүү дээ. Өөрийнхөө хүмүүсийг хууль зөрчиж албан тушаалд томилсон гэх мэтээр мэдэгдэл хийж байлаа. Тухайн үед ямар процесс болсон талаар яриач. Хэнийх нь зөв байсныг нь мэдэлгүй сонгууль дууссан?

– ХҮН-ын даргаар би 100 хувь сонгогдсон. Тэгээд шүүхэд очоод бүртгүүлэх гэхэд тэнд Б.Найдалаа гэж залуу гарч ирээд би дарга нь гэж орилоод эхэлсэн. Шүүх мэдээж эргэлзэнэ шүү дээ. Би дарга гээд очиж байхад, өөр нэг хүн гарч ирээд би дарга гэж орилоод байхаар эргэлзэж л таараа. Мэдээж бүх бичиг баримтаараа, хуулийн дагуу би дарга байсан.

Гэхдээ МАНАН шүүхэд нөлөөтэй учраас үүнийг маргаан болгож явсаар байгаад сонгуульд оруулаагүй. Албан тушаалын төлөө яваагүй юм. Надад тийм шаардлага ч байгаагүй. Эрх барьж байгаа нь албан тушаал амлахад ч би яваагүй. Тиймээс надад албан тушаал хэрэггүй. Та бүхэн энэ Найдалаагаараа даргаа тавиад яваа л гэж хэлсэн. Тэгээд би гарсан, болсон процесс энэ.

– Албан тушаал санал болгож би ороогүй учраас намайг гүтгэсэн гэх юм. Тэгвэл хэн гэдгийг нь яагаад зарлачхаж болохгүй байгаа юм бэ. З.Энхболд байв уу, Ч.Сайхан-билэг санал тавьсан уу?

– Өнөөдөр тэд бүгдээрээ улс төрөөс явчихсан. MAH, АН хоёулаа л надад санал тавьсан. Би асуудлыг ярьдаг. Хов ярихгүй. С.Баяр өдөр болгон Монголд нэг сая ам.доллар орж ирнэ ээ гэж хэлдэг байсан. Гэтэл алга байна. Би үүнийг л ярина. Монголчуудад жижиг сажиг хов жив тийм ч чухал биш. Тэр үед би сэтгүүлчдэд хэлж байсан. Бүгд сонинд гарсан. Над руу дайрсан дайралт яах вэ. Дайралтыг үмхэж байгаа хүмүүс минь ухаантай байгаа ч гэж л хэлээд байгаа юм.

– Монголын улс төрд “65-ын бүдүүн бүлэг” бий болчихлоо. Монголын хууль, бодлого ямар ч хяналтгүйгээр батлагдаж байна. Хэдийгээр сөрөг хүчин байгаа ч тэд жулдаж байх шиг. Энэ тохиолдолд мэдээж иргэний нийгмийн дуу хоолойг ард түмэн үгүйлдэг. Та иргэний нийгмийн нэгэн том төлөөлөл болж явсан үе бий. Улстөрч болчихсон хүнийг гудамжид эргэж ирээч гэж хэлэхэд эвгүй л байх. Гэхдээ төв талбайдаа таныг эргэж ирлээ гэж ойлгож болох уу?

– Офшорчдын эсрэг Оюутолгойн ордоос мөнгө хулгайлсан жагсаалд оролцож үгээ хэллээ. Энэ миний хийж чадах зүйл. Хоёрдугаарт, шударга нийгмийн төлөө явдаг танай сонин шиг хэвлэлүүд л надаас ярилцлага авахаас биш эздийн хараат, уул уурхайн ашиг сонирхолд нийцсэн хэвлэл Монголд олон байгаа. Тэдний эфирээр гарч дуу хоолойгоо хүргэх хэцүү шүү. Монголчууд Ганбаатарыг биш офшорчдыг, хууль бусаар хөрөнгөжсөн хүмүүсийг сонгосон. Тэдний л сонголт. Луйварчид цагаан сараар гоё бэлэг өгдөг байж магадгүй. Ахмадуудад хадаг яндар өгдөг байж болно.

Гэхдээ тэд зөрүүлээд та нарын тэтгэвэр, багш, эмч нарын цалингаас, хүүхдийн чинь мөнгөнөөс хулгай хийдэг юм. Ажилгүй байгаа үр хүүхдэд чинь ажлын байр бэлтгэх мөнгийг тэд хумсалдаг. Түүнийгээ оффшор бүсэд нуудаг. Энэ бол бодит үнэн. Надад хязгааргүй эрч хүч, зориг, золиос байхгүй шүү дээ. Би чинь ханьтай, үр хүүхэдтэй хүн. Гэхдээ 50 хүртлээ би тэмцэнэ ээ.

Монголчууд Монголын бизнесменүүд өөрсдийнх нь дуу хоолой болсон шударга хүнээ онож сонгохгүй л бол ХЭЦҮҮДНЭ шүү. Найрлаж байгаа “хулгайч” нар цаашдаа ч маш их найрлана даа. Рио Тинтогоос жилдээ 24 тэрбумаар мөнгө авч, түүнийгээ хэвлэл мэдээлэлд зарцуулж байгаа. Тэндээс нь мөнгө авч, миний оюутан цагийн минь хүнд амьдрал руу дайрч, тохуурхсан дайралтууд С.Ганбаатарын нэр хүндийг унагасан байж болно.

С.Ганбаатар шиг тэмцэгч дахиад төрөх гэж нэлээд хэдэн жил болно шүү. Ингээд ярихаар ямар биеэ тоосон нөхөр вэ гээд л дахиад намайг хэвлэлээр баалж эхлэх биз. Би бодит зүйлийг л ярьж байна. Муу улстөрчид байгаа учраас улс орон ийм байгаа юм биш. Муу улстөрчдийнхөө эсрэг тэмцэхгүй байгаа учраас л ийм байгаа юм. Тэдний төлөө дуугарах гэсэн цөөн хэдэн хүмүүсээ хэзээ ч өмгөөлж хамгаалж хайрладаггүй учраас манай улс “хэвтээ” байгаа юм. Би ялагдлаасаа болж хэвтээгүй.

Монгол залуус гадаадад сурахаар явахдаа ядуу, буурай, арчаагүй улс орны иргэн гэж толгой бөхийгөөд явж байна. Уг нь бид толгой гэдгэр алхаж явдаг хүүхдүүдтэй баймаар байна шүү дээ. Хэрвээ би авлига авсан бол, буруу зүйл хийсэн бол ингээд яриад явж байх уу. Тэд аль хэдийнээ шалгаж хорьчихсон байгаа. Надаас тийм зүйл гарахгүй учраас миний нэр хүнд рүү л дайрсан. 20 гаруй жилийн өмнө төгсөж чадаагүй сургууль руу минь дайрсан. Дараа нь төгссөн сургуулийг минь яагаад яриагүй юм. Хамгийн аюултай нь тэр бүхийг үмхэж авдаг, ялгаж салгах чадваргүй байгаад л асуудал байна.

– Та одоо сургуулиа төгсчихөж болохгүй юм уу. Дээд сургууль мэдээж хэрэгтэй. Боловсрол-той залуус зөндөө байхад яагаад дипломгүй хүн улстөрч болчихов гэж шүүмжилнэ биз дээ?

– Би чинь Хөдөлмөрийн дээд сургууль төгссөн хүн шүү дээ. Магистр цолтой, хөдөлмөрийн эдийн засагч хүн. Удирдлагын академи, Санхүү эдийн засгийн дээд сургуульд багшилж байсан. Хаан банканд хэлтсийн даргаар ч ажиллаж байлаа. Гэтэл тэд үүнийг хэзээ ч ярьдаггүй. Гадаадад сургууль төгсөх гэж аяга таваг угааж явсан. Би эрдмийн сурсан ч диплом авч чадаагүй. Энэ миний бахархал.

Олон олон сургуулиа төгсөж чадахгүй байгаа, аав ээж нь мөнгийг нь төлж чадаагүй хүүхдүүдэд би урам зориг болдог. Битгий ялагдаарай гэж. Тухайлбал чи намайг гадаадад боловсрол эзэмшсэн, үгүй мөн мундаг ухаантай хүн шүү гэж боддог уу. Эсвэл Ганбаатар шударга улстөрч шүү гэж боддог уу. Би төрд ажиллаж байгаа зарим нэг сайд нараас илүү мэдлэгтэй. Тийм ч учраас Үйлдвэрчний эвлэлийн даргаар ажиллаж байхдаа хамт олонтойгоо нийлж зургаан удаан цалин тэтгэвэр нэмж байсан. Мундаг дипломтой хүмүүс яагаад үүнийг өнөөдөр хийж чадахгүй байгаа юм.

Дипломоос болж би улс төрийг орхилоо гэж бодъё л доо. Монголчууд юу хожих юм.Харвард төгссөн Баярцогт мэтийн хүмүүс нь өнөөдөр хулгайлаад байна шүү дээ.Гаднынханд тархиа угаалгаж байна. Гэтэл би тархиа угаалгалгүй тэмцээд явж байгаа. Ялгаа байгаа биз. Би 13 жил Оюутолгой ярилаа. Оюутолгойн гэрээ 2039 онд дуусна. 2037 он хүртэл ямар ч ногдол ашиг авахгүй гэдэг нь үнэн болчихсон шүү дээ. Монголчууд өргүй байсан. Гэтэл энэ гэрээ зурагдсаны дараа 24 тэрбум ам.долларын өртэй болчихлоо. Хэн нь үнэн яриад байгаа нь чухал болохоос 10 жилд байхдаа муу сурч байсан эсэх нь чухал биш.

Оюутан байхдаа аяга таваг угаалаа гээд буруу юу байна. Хэрвээ аав минь сайд байгаад надад мөнгө өгч, би сургуулиа төгссөн бол би ингэж тэмцэхгүй. Мундаг сайд л явж байх биз. Сурах гэж оролдож аяга таваг угааж, мөнгөө цуглуулахын төлөө тэмцэж явсан минь намайг тэмцэгч болгосон юм. Олон, олон ажилгүй ядарч байгаа хүүхдүүдийн зовлонг ойлгодог болголоо.

– Таныг Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшинэ гэж ярих юм. Гэхдээ парламентад суудалтай намуудад энэ эрх байгаа. Та дараагийн Ерөнхийлөгчөөс юу хүлээж байна вэ?

– Төлөвлөгөөтэй хүн байгаасай гэж бодож байна. Монголын төлөө үнэнээсээ зүтгэж байгаа л бол яаж ажиллах вэ гэдэг нь тодорхой байх ёстой. Саяхан би “Надад төлөвлөгөө байна” гэж хэлээд улсаа хөгжүүлэх том төлөвлөгөө гаргаж байлаа. Ийм замаар, ийм төлөвлөгөөгөөр явбал Монгол Улс хөгжинө өө гээд гаргачихсан. Надад нэр дэвших боломж байхгүй. Гэхдээ хэрвээ Ерөнхийлөгч болбол ийм төлөвлөгөөгөөр ажиллана аа гээд 2015 онд ярьж байсан. Би хэнээс айх билээ. Намайг ингэж муулахаас илүү өөр яах билээ дээ. Надад гөвөх тоос ч байхгүй болчихлоо.

Хумсаа нуусан муур шиг Ерөнхийлөгч болохыг мөрөөдөж байгаа олон хүн байж болно. Миний хувьд хүсэл байдаг. Би яаж хөгжүүлэх вэ гэдэг төлөвлөгөөгөө ард түмэнтэйгээ хамт хэрэгжүүлэхийг хүсдэг. Гэхдээ парламентад сууж чадаагүй учраас энэ удаад надад боломж алга байна. МАХН-ын дарга Н.Энхбаярыг гараад ирээсэй гэж боддог.Ил тодоор ч дэмжиж байгаа.

– Унасан бөх туг тойрдоггүй гэдэг. Гэтэл Н.Энхбаяр сонгууль болгонд бүдэрч байна. Монгол Улсын Төрийн тэргүүн ч байж үзсэн. Бас хэцүү нэртэд ч сууж байсан. Яагаад, ямар итгэл үнэмшлээр энэ хүнийг дэмжих болов?

-Тэр үедээ алдсан байж болно. Тэр хүнийг шүүх л илүүц. Дандаа босоо байна гэж байдаггүй юм. Юм болгонд ялж, таарснаа цохиж унагахыг амжилт гэж хэлэхгүй. Уначхаад хувцсаа хурдан гөвөөд босож ирэхийг амжилт гэж нэрлэдэг. МАН, АН-аас хүн гарч ирвэл оффшор улам л цэцэглэнэ.

– Та МАХН-д элсээд Ерөнхийлөгчид нэр дэвшчихэж болохгүй юм уу. Н.Энхбаяр даргын хувьд өмнө нь ял эдэлж байсан хүн?

– Ерөөл бат оршиг. Миний хэлж чадах зүйл энэ л байна. Нам доторх үйл явцыг өмнөөс нь би тааж хэлж чадахгүй.

– Оффшор бүсээс гадна ямар асуудлыг нийгэмд хүргэхийг хүсэж байна. Таныг улс төрд, цаашлаад гудамжийн тэмцэлд эргээд иржээ гэж дүгнэж болох уу?

– Би тэмцэнэ. Дараа үеийн залуу улстөрчдөө дэмжихийн тулд, чин сэтгэлээсээ хүний ТӨЛӨӨ ТЭМЦДЭГ, Монголын ард түмний төлөө явж чаддаг тэмцэгчийг бэлтгэхийн тулд явна. Над шиг олон буудуулж, шархтаж байсан хүн хичээл заана гэдэг залууст хэрэгтэй. Дараа үеийн УИХ-ын гишүүдийг бэлтгэх үүднээс улс төрийн хүрээлэн, институци байгуулахаар зорьж байна.

– Хөдөөгөөр энэ ажлаараа яваад ирэв үү?

– Хөдөөгөөр явж лекц уншиж байгаа. Мөн бэлчээрийн асуудлаар дорвитой арга хэмжээ авахгүй бол төд удахгүй бэлчээрийн мал аж ахуй маань устах вий гэсэн бодлоор энэ чиглэлийн судалгаа хийж яваад ирлээ. Эрдэмтэдтэй хамтарч ажиллаад ирлээ.

– Уулын буга хараад унасан морио голно гэгчээр улстөрч болчхоод гишүүд ард түмнээ мартдаг юм шиг. Дараа нь алдаагаа хэн нэгнээс эрж хайх жишээтэй. Та тэдний нэг биш байж чадсан уу?

– Ер нь улстөрчид мартдаг шүү. Би хувьдаа хэзээ ч мартаагүй. Гадуур гарахдаа би үргэлж алхдаг. Автобусанд суудаг байсан. Хэзээ ч албаны машин унаж байгаагүй.Хэрвээ албаны машин унаад л эхэлбэл ард түмнээсээ тасардаг. Хоёрдугаарт, үргэлж өөрийнхөө орлогоос өөр орлого хайх хэрэггүй. Тэгвэл ард түмнээсээ ялгарч эхэлдэг юм. Долоо хоногт 1-2 удаа заавал иргэдтэй уулзах ёстой. Би заавал уулздаг байлаа. Заримдаа хөдөөгөөр яваад тасрах үе байсан.

Гэхдээ долоо хоногийн эхний хоёр өдөр үргэлж ордны гадна, дотно уулзалт хийж хэвшсэн. Уулзъя гэсэн хүн бүхэнтэй уулзана. Cap болгон 1-2 удаа тойрогтоо ажилладаг байсан. Ингэж л ажиллах ёстой юм. Амьдралаас тасрах л юм бол их өндрөөс унана шүү. Би шалан дээр зогсож байсан, унасан ч шалан дээрээ л унасан.

Тиймдээ ч өнөөдөр ард түмнийхээ өмнө зогсох нүүртэй байгаа юм. Бие махбодын хувьд ч амар амгалан байна. Гишүүн байхдаа үргэлж муулуулж, доромжлууллаа. Амиа бодож байгаа юм биш л дээ. Гэхдээ ард түмэн С.Ганбаатараар хоточ нохой хийхийг хүсээгүй л бол би заавал хийе гэж хүсэхгүй. Авлига, албан тушаалын төлөө үхэн хатан зүтгээгүй учраас надад Төрийн ордонд суух чухал биш байгаа юм.

Тиймээс дараагийн улстөрчдийг бэлтгэх, туршлагаа хуваалдах ажилдаа орно. Надад мэргэжил байна, хийх ажил ч их бий. Амьдрал өмнө минь хүлээж байгаа. Ер нь монголчууддаа хэлэхэд, дандаа авлигачдаа сонгоод яваад байх юм уу. Үнэн сэтгэлээсээ та бүхний төлөө ажиллаж чадах хүмүүсээ дэмжээрэй гэж хэлье.

-Танд амжилт хүсье. Бидний урилгыг хүлээж авсанд баяр-лалаа. Магад миний асуугаагүй үлдсэн, ярихыг хүссэн зүйл байгаа биш тэр орон зайг танд үлдээе.

-Би танай сонины үнэнч уншигч. Нийгмийн төлөө шударгаар дуу хоолой болж ажилладаг танай хамт олонд талархал илэрхийлье. Мөн улстөрчдийн гар хөл бололгүй, иргэний дуу хоолой болж явдаг ТВ9, Соён гэгээрүүлэгч зэрэг нэр бүхий хэвлэлийнхэнд баярласнаа илэрхийлэх завшаан олдож буйд баяртай байгаа. Шударга нийгмийн дуу хоолой болж, биднийг үргэлж дэмждэгт баярлалаа.

Та бүхний ачаар би сайн улстөрч, рейтинг өндөртэй улс төрд явж ирсэн. Худалдагдсан хэвлэл болгоныг тоочих л илүүц. Тэд бидний дуу хоолойг үргэлж боож ирсэн нь худлаа биш. Гэхдээ олон олон хэвлэл мэдээлэл үнэний төлөө явдаг. Энэ эрчээ битгий алдаасай. Хүний төлөө ажиллаасай гэж хэлье.