Усны тухай хуулийн төслийг УИХ-д хүргүүлэх шаардлагатай

“Усны салбарын ололт амжилт, цаашдын зорилт” нэртэй хэлэлцүүлэгТөрийн ордны Иргэний танхимд болж, усны салбарын төр, хувийн хэвшлийн байгууллага, мэргэжлийн холбоод, ахмадууд ажилтнууд оролцлоо. Усны үндэсний хорооны нарийн бичгийн дарга Ц.Бадрахын “Монгол улсын усны аюулгүй байдал, дүн шинжилгээ, цаашдын зорилт” илтгэлд дурьдсанаар нийслэл, Архангай,Говь-Алтай, Өмнөговь аймагт хүн амын ундны усны аюулгүй байдлын төлөвлөгөөг боловсруулан ажиллаж байна. Түүнчлэнусны аюулгүй байдлын талаар хууль, тогтоомж, бодлогын баримт бичигт хэрхэн туссанд үнэлгээ хийсний үндсэн дээр цаашид хийх өөрчлөлтийн саналаа ч бэлэн болгожээ. Мөн тэрбээрҮндэсний хорооноос усны салбарт мөрдөгдөж буй хуулиудыг өөр өөр салбараас өргөн мэдүүлж байсан нь тухайн салбарын явцуу эрх ашигт хөтлөгдсөн, хоорондоо зөрчилтэй байгаа тул юун түрүүн“Усны тухай” хууль болон “Хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай” хуулиудыг нэгтгэсэн төслийг УИХ-д хүргүүлэх шаардлагатай байгааг хэлэлцүүлэгт оролцогсдын анхааралд хүргэлээ. Дээрх хуулиудыг нэгтгэснээр усны салбарын удирдлагын нэгдсэн, тогтвортой бүтцийг бий болгоход түлхэц болох юм байна.

Хэлэлцүүлэгт “Усны ашиглалтын барилга байгууламж, өнөөгийн байдал, цаашдын зорилтын талаар “Монгол Ус” ТӨҮГ-ын захирал Ц.Сосорбарам тавьсан илтгэлдээ тодорхой баримт дурьдаж, цаашид хэрхэх талаар асуудал дэвшүүллээ. Услалтын системийн барилга байгууламжийн боомт, толгойн барилга байгууламж, талбайн эзэмшил өмчлөлийн асуудал хууль зорчин хувьчилагдсан маш тодорхой болсон.

Услалтын системийг эзэмшигчид түүнийг сайжруулах талаар санаачлага гаргахгүй,тоног, төхөөрөмжийн шинэчлэл, засвар үйлчилгээ хийдэггүй, услалтын системүүдийн барилга байгууламжууд 10-40 хувийн ашиглалттайбайгаад илтгэгч шүүмжлэлтэй хандаж байв. Ийм муу жишээний эзнээр Увс аймгийн Давст сумын Торхилог, Килэнцэг, Өлгий сумын Сондуульт , Баян-Өлгийаймгийн,АлтайсумынШаргуу, Баяннуур сумын Улаан цул,Ховд аймгийн,Сэлэнгэ аймгийн,Ерөө сумын Хонгорын нурууны,Сант сумын Цагаан толгойн, Хөвсгөл аймгийнуслалтын системүүд нэрлэгдэж байв. Түүнчлэн Усан цахилгаан станцуудын хувьд ч ч ашиглалт, хамгалалт хангалтгүй байгаа бөгөөд тухайлбал,Дөргөны УЦС-ийн загас өнгөрүүлэх байгууламж эвдэрсэнээс ашиглагдахгүй,загасны популяцийн орчинг бурдүүлэх боломжгуй болсон. Ашиглалтын зардал тусгагддаггүй, мэргэжлийн засвар уйлчилгээ огт хийдэггуй, ашиглалтын асуудлыг 4-6 кипавтоматикийн инженер хариуцдаг вм байна. Ер нь УЦС-уудад дэлхийн жишгээр 30 м-ээс ондор боомт загас өнгөрүүлэхбайнгын ажиллагаатай байгууламжтай байдаг чорон нутгийн буруу шаардлагаар хэдхэн хоног ажиллуулж байгаад зогсоосон,эрчим хучний байгууллагын харъяанд байгаагаас боомтын суулт, шилжилт, шүүрэлтийн хэмжээг байнга хянаж байх мониторинг хийгддэггуй, зовхон эрчим хуч уйлдвэрлэх талыг 4-5 жил хэт барьсанаас цаашид ашиглалтын найдвартай ажиллагаа хангагдахгүй байдалтай байна. Энэ байдлыг засахын тулд цаашид“Усны тухай” эцэг хуульд “Хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай” хуулийг нэгтгэх, усны засаглалын институцийг бий болгох, “Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн тухай” хуулийн хүрээнд усны нөөц ашигласны төлбөрийн 55 хувь хүртэлх хэмжээнээс ус, усан орчны зохистой ашиглалт, хамгаалалт, арвижуулах, нөхөн сэргээхэд зарцуулах санхүүжилтийнбайнгын эх үүсвэрийг бий болгон, тусгай сан байгуулах ажлыг хуульчлан тогтоох ажлыг ирэх онд яаралтай хийх нь зүйтэйг санал болголоо.

БОНХЯ-ны буюу Монгол төрийн усны бодлогын эрхэм зорилго нь хүний хэрэгцээ, аюулгүй орчин хангагдах явдал юм гэдгийг БОНХЯ-ны Мониторингийн хэлтсийн дарга Г.Мөнх-Эрдэм илтгэлдээ дурьдаад энэ чиглэлээр тавьсан зорилт, хэрэгжилтийн талаар мэдээллээ. Тухайлбал, өнгөрсөн 2 жилд БОНХЯ хот суурин, аймаг, сумын ус хангамжийн эх үүсвэрийг тогтоох ажлыг зохион байгуулах, усны нөөцийн хайгуул судалгааны ажлын тогтоосон нөөцийгбаталгаажуулах, гадаргын усны нөөцийг нэмэгдүүлэх, ус хуримтлуулах бодлогын хэрэгжилт, усны нөөцийг хомсдох бохирдохоос хамгаалах ажлыг зохион байгуулах, усны ашиглалт, хамгаалалтад хяналт тавих, дүгнэлт гаргах, төлөвлөх, надаргын болон газрын доорхи усны хяналт шинжилгээний сүлжээг төлөвлөх, үйл ажиллагааг зохион байгуулах, усны бохирдол, төлөв байдалдүнэлгээ өгөх, бууруулах, улсын усны мэдээллийн нэгдсэн сан бүрдүүлэх, хөтлөх чиглэлд анхаарч ажиллажээ. Түүнчлэн усны нөөцийн менежментийгСав газрын бүтэц, зохион байгуулалтаар хийж, 29 захиргаадыг байгуулж, нэгдсэн удирдлагаар хангах ажлыг зохион байгуулсан байна.Үндэсний хэмжээний болон сав газрын Усны нөөцийн нэгдсэн менежментийн төлөвлөгөөг батлуулж хэрэгжүүлж байна.

БОНХЯ-ны Усны нөөцийн хэлтсийн дарга А.Оюунсувд тавьсан илтгэлдээ “Улсын төсвийн хөрөнгөөр тогтоосон усныордыг ашиглуулах талаар Усны тухай хуульд заасны дагуу Нөхөнтөлбөрийн журам боловсруулж Засгийн газрын 2014 оны 012 тоот тогтоолоор батлуулснаасхойш өнөөдрийн байдлаар 8 аж ахуйн нэгжиднөхөнтөлбөр тооцож,нийт 3 тэрбум 768 саятөгрөгийн нөхөнтөлбөрийн гэрээ байгуулсан.Түүнчлэн

журмыг хэрэгжүүлэх хүрээнд1976 оноос хойш хийсэн хайгуулын үр дүнгийнтайланг геологийн фондоосхуулбарлан авч, газар зүйн мэдээллийн системд шилжүүлэн, газар зүйн зурагт буулган байр зүйн зураг хийсэн” тухай дурьдлаа. Ундны усны эх үүсвэрийг хамгаалах чиглэлээр хуульд заасны дагуу унд ахуйн усан хангамжийн зориулалтаар нөөц нь тогтоогдсон газрын доорхи усны ордын тэжээлийн гадаад, дотоодмужийг тогтоон газар зүйн зурагт буулгаж,тэжээлийн мужийн зураг болонсолбицол, хамгаалалтын бүс тогтоох зөвлөмжийг19 аймаг,82 сумын Засаг даргадхүргүүлсэн байна.

Усны нөөцийг хамгаалах нөхөнсэргээх арга хэмжээний хөв цөөрмийн6 зураг, 13 хөв цөөрмийн ажлыг Байгаль хамгаалах сангийн болон төвлөрсөн арга хэмжээний зардлаар гүйцэтгэжээ.Орхон голын урсацадтохируулаг хийх усан сан байгуулах ажлын ТЭЗҮ, Хэрлэн голын урсацыг шилжүүлэх ТЭЗҮийн урьдчилсан судалгаа, Туул голын урсацад тохируулга хийх ажлын концесс олгох бичиг баримт боловсруулах ажлыг хийж дууссан байна.Усны тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1.3 дах заалтыг дагуу “Ус ашиглалт, хэрэглээг тоолууржуулах журам”-ыг БОНХ-ийн 2013 оны 5 дугаар сарын 16-ны өдрийн А-156 дугаар тушаалаар батлуулж, бүх ашиглагч нарын усны эх үүсвэрийг тоолууржуулах, газрын гүний ус ашигладаг томоохон ус ашиглагч байгууллагын усны нөөцөд хяналт шинжилгээ хийх ажлыг эхлүүлэн ажиллаж байна. Засгийн газраас баталсан шинэ журмаар усны үнэ тарифыг нэмэгдүүлж, ашигласан усаахаягдлын усан санд хуримтлуулан цэвэрлэж дахин ашиглаж байгаа ус ашиглагчдынтөлбөрийг хөнгөлөх эдийн засгийн урамшууллын нөхцлийг бүрдүүлснээр жилд дунджаар 73 сая тонн ус хэмнэсэн ньусны нөөцийг хамгаалах чухал ажил болсон байна.Энэ бүхэн илтгэгч А.Сувдын илтгэлээс иш татсан жишээ бөгөөд 2015 онд хийх ажлаа тэрбээр Усны тухай хуулийн зүйл, заалтын хүрээнд ийн томьёоллоо. Үүнд:

• Гадаргын болон газрын доорхи уснаас ашиглах боломжит нөөцийн дээд хязгаарыгусны сав газар бүрээр тогтоон батлуулна.
• Улсын усныменежементийнтөлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх бодлого боловсруулна.
• Усны барилга байгууламжийг ашиглах, эзэмшихтэй холбоотой журмыгЭрчим хүч, Барилгын асуудал хариуцсан яамдтайхамтран боловсруулж батлуулна.
• Рашааны хязгаарлалтын бүсийг тогтоох ажлыг хийнэ.
• Нийслэлийн усан хангамжийн эх үүсвэрийн эрүүл ахуйн бүс, тэжээлийн мужийн хилийн зургийг боловсрууланхилийн заагийнсолбицолыг батлуулна.
• Гол мөрний эх болон, газрын доорхи усгны цэнгэг усны ордуудыг улсын болон орон нутгийн хамгаалалтанд авах талаар санал боловсруулж, шат шатны байгууллагад хүргүүлнэ.
• Усны салбарын мэргэжилтнүүдийн мэргэшсэн зэрэг олгох сургалтыг зохион байгуулж, зэрэг дэвийг шинэчлэнэ.
• Усны барилга байгуулмж, УЦС, Усан сангийн мэргэжилтэнүүдийгн мэргэжил дээшлүүлэх сургалтыгДонор байгууллагуудын дэмжлэгтэйзохион байгуулна
• Эгийн голынУЦС-нтехникийн зураг төсөлд дүгнэлт гаргана.
• Туул усан сангийнтендерийг зарлана.
• Цөмийн энергийн газар, “Мон Атом” ХХК- тай хамтранзаримураны ордын Монголын талын хөрөнгийноролцоондусны нөөцийг үнэлж оруулна.
• Нүүрсшингэрүүлэх үйлдвэрийн усан хангамжийн асуудлыгшийдвэрлэхболомжийн судалгаа, зөвлөмж боловсруулна.
• Нийслэлийн дахин төлөвлөлтийн бүсүүдэд усны нөөцийн дүгнэлт, үерийн байгууламжийн шаардлага дүгнэлт гаргана зэргээр томьёолжээ.

А.Оюунсувд илтгэлдээ “Хуурай сэрүүн уур амьсгалтай, усны нөөц хомс Монгол улсад хүн ардаа цэвэр усаар хангах нүсэр ажил Засгийн газрын хэд хэдэн яамныдунд хуваагдан, нэгдсэн бодлого алдагдсанаас хөрөнгө буруу зарагдан, салбарын нэр хүнд унах шалтгаан болж байна” гэж дүгнэсэн нь “...Анхаарал татсан, эрх зүйн хүрээнд даруй шийдвэрлэх ёстой асуудал” хэмээн хэлэлцүүлэгт оролцогсод дэмжиж байв.

Ерөнхийлөгчийн зөвлөх Л.Эрхэмбаяр, УИХ-ын ХХБОБХ-ны дарга Г.Баярсайхан нарын албаны хүмүүс оролцсон “Усны салбарын ололт амжилт, цаашдын зорилт” хэлэлцүүлгээс холбогдох талуудад хандсан Зөвлөмж гаргахаар болсон байна. Уг зөвлөмж нь хоорондоо уялдаагүй хуулиудыг нэгтгэх замаар усны менежментийн тогтолцоо болон санхүүжилтийн эх үүсвэрийг тогтвортой болгох чиглэлийн эрх зүйн орчинг даруй бий болгох, усны салбарын боловсон хүчнийг бэхжүүлэх, усны сав газрын захиргаадыг бэхжүүлэх,захиргаадынүйл ажиллагааны уялдаа холбоог сайжруулах, усны мэргэжлийн байгууллагуудын уялдаа, нэгдмэл хамтын ажиллагааг сайжруулах, усны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж буй төрийн бус байгууллагууд өнгөрсөн “Усны түншлэл” ТББ-ын нэгдсэн удирдлага дор үйл ажиллагаагаа уялдуулах зэрэг олон асуудалд чиглэжээ.

Я.Хулан