З.Нарантуяа: Нүүрсний үнэ өссөн цонх үеийг ашиглах хэрэгтэй

-Манай улс жилд 2-3тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруу­лалт татна гэж Сан­гийн сайд мэдэгдсэн. Өнөө­гийн нөхцөл байдлаас харахад хөрөнгө оруулалт нэмэгдэх боломж байна уу?

-Хөрөнгө оруулагчдыг татъя гэвэл оруулсан хөрөнгө өгөөжтэй, найдвартай бизнесийн үйл ажиллагаа явуулах орчныг бүрдүүлж өгөх хэрэгтэй. Хэдхэн хуульд хөрөнгө оруулагчдын эрхийг хамгаална гэсэн заалт оруулаад, эсвэл Ерөнхий сайдын дэргэд Хөрөнгө оруулагчдын эрхийг хамгаалдаг хэл­тэс нэгж байгуулаад нэмэргүй. Сууриар нь засч, амласан зүйлээ хийдэг байх ёстой. Аль нам эрх барьснаас хамаа­рах­гүйгээр хөрөн­гө оруулагчидтай харил­цах төрийн бодлого тогт­вортой, гэрээ хэлэл­цээрийн дагуу ажилладаг байх чухал. Зөвхөн гадаадын биш дотоодын хөрөнгө оруулагчдын цэвэр өрсөлдөх эрхзүйн таатай орчныг бүрдүүлэх юм бол урьсан уриагүй өөрсдөө хүрээд ирнэ. Уул уурхайн салбараас гаргадаг бүтээгдэхүүний үнэ дэлхийн зах зээл дээр өнөөгийнх шиг ханштай байх бол энэ салбар руу ирэх жил бүгд хошуурна гэж бодохгүй байна. Гэхдээ судалгаагаар 2020 онд гэхэд үнэ өсөх хандлагатай байгааг хөрөнгө оруулагчид тооцоолж байгаа байх. Хамгийн гол нь бид гэрээний үүргээ ягштал биелүүлдэг байх соёлд төр засгаас эхлээд бүх шатандаа суралцах шаардлагатай.

-Оюутолгой компани зэсийн баяжмалаа тодор­хой­­гүй хугацаагаар зог­соо­­лоо. Мөн гадаг­шаа гарч байгаа уул уур­хайн бү­тээг­дэхүүний хураам­жийг нэмсэн нь эдийн за­сагт хэрхэн нөлөөлөх бол?

-Үүссэн нөхцөл байдлыг эерэг тал руу нь оруулахын тулд Засгийн газар хөрш орнуудтайгаа, ялангуяа Хятад улстай хэлэлцээрийн ширээнд сууж ойлголцох хэрэгтэй. Аливаа улс эдийн засгийн, улс төрийн харилцааны харилцан бие биедээ ашигтай, тааламжтай үед хөгжиж байдаг. Тиймээс хураамж нэмэх, бүтээгдэхүүнээ гаргахыг зогсоосон асууд­лын шалтгааныг яарал­тай олох ёстой. Бид эдийн засгийн нөхцөл байд­лаа одоогийнхоос дор­дуулахгүй байя гэвэл хүр­сэн төвшиндөө бүх гэрээ хэлэлцээрээ үргэлжлүүлэх шаардлагатай. Ялангуяа нүүрсний үнэ өсч байгаа цонх үеийг ашиглаж гаргаж байгаа нүүрсээ үнэ хаялцуулж хурдан борлуулахад идэвхтэй шуурхай ажиллах нь чухал.

-Хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр зээл авах асуудал тодорхойгүй шалтгаанаар хойшиллоо. Далай ламын айлчлалаас болж гадны хөрөнгө оруулалт хумигдлаа гэх шүүмжлэл байна?

-Эрх барьж байгаа улс төрийн хүчин олон зүйлийг томоор харж анхааралтай болгоомж­той хөдөлж байх ёстой. Хөрш орон, олон улсын зах зээл дээр гол үүрэг гүйцэтгэж байгаа бай­гуул­лага­тай ямар түвш­ний гэрээ хэлэлцээр хийж байгаа билээ гэдэг эрэмбээ тавьж, улс төрийн нөхцөлд ямар үйлдлээр эдийн засгийн ашигтай нөхцөлийг олж авах вэ гэдэг тал дээр бодлоготой байхгүй бол Далай ламын айчлалаас болж эдийн засгийн том хэлэлцээрүүдээ зог­сонги байдалд оруулж байна гэдэг бодлогогүй үйлдлийн үр дүн. Гео­политик, хөрш орнуу­дын­хаа харилцааг бодсон ч хэзээ хаана ямар үг хэлж, үйлдэл хийх вэ гэд­гээ тунгаахгүй бол сөрөг үр дагавар нь эдийн засаг, иргэдийн амьдрал дээр бууж байна. Эдийн засгийн хүндрэлийг даван туулахын тулд орлогын нэмэлт эх үүсвэр хэрэгтэй. Мөн олон улсын валютын сантай яриа хэлэлцээрээ хурдан өрнүүлэхэд шуурхай ажилламаар байна.

-Засгийн газрын эдийн засгийг сэргээх хөтөлбөрт дотоодын хөрөнгө оруу­лалтыг дэмжсэн тө­сөл хөтөлбөрүүд хэр тусгагд­сан бэ. Үр дүнг нь хэрхэн харж байна?

-Засгийн газар мөрийн хөтөлбөрөө батлахдаа ч эдийн засгийг сэргээх хөтөлбөрийг батлахдаа ч нэг зүйлийг ялгаж олж харж чадаагүй. Богино, дунд урт хугацаанд ямар үе шаттай бодлогын шийдлүүдийг хэрэгжүүлэх юм. Түүндээ хүрэхийн тулд ямар арга ажиллагаа явуулах талаар богино, дунд, урт хугацааны арга хэмжээнийхээ ялгааг гаргаж чадаагүй. ТиймээсЗасгийн газрын ирэх дөрвөн жил хийх мөрийн хөтөлбөрт орсон бүх зүйлүүд бараг автоматаар эдийн засгийг хямралаас гаргах хөтөлбөрт орлоо. Гэтэл өнөөдөр эдийн засгийг хямраагаад байгаа гол хэдэн зүйлс хөтөлбөрт тусгагдах ёстой. Хямралыг даван туулахад аль нь нэн чухал юм. Түүнийг ямар хөрөнгөөр хэн хариуцаж хийх юм гэдэг цомхон тодорхой хэдэн арга хэмжээг нарийн төлөвлөх ёстой байсан. Гол хүндрэл бол төсвийн тогтворгүй байдал. Орлогоо нэмэх зүйл дээр анхаарлаа хандуулах ёстой байтал тойруу замаар хандлаа. Аль нь онцгой хөтөлбөр, аль нь Засгийн газрын ирэх дөрвөн жилд хийх ажил гэдэг нь ялгагдахгүй байна. Бодлого арга хэм­жээгээ ач холбогдлоор нь эрэмбэлж чадахгүй бай­гаа учраас миний хувьд мэргэжлийн бус Засгийн газар гэж шүүмж­лэлтэй ханддаг. Хөтөл­бөрт тусгагдсан зүй­лүүдийг харахад 1.8 жилд хэрэгжиж дуусах нь бит­гий хэл энэ хугацаанд дөн­гөж эхлэх олон зүйл байгаа.

-Олны анхаарлын төвд буй Хөгжлийн банкны талаар таны бодлыг сонсмоор байна?

-Хөгжлийн банкны шалгалтын дүнд шүүмжлэлтэй хандаж байгаа. Хөгжлийн банк гэдэг институцийнх нь хувьд Монгол Улсын нийгэм эдийн засагт ямар ач тус өгөв гэдэг талаас харвал шүүмжлэх хэрэггүй. Аль ч улс төсвийнхөө эх үүсвэрээр ирээдүйн хөгжлийн том төслүүд, хөгжлийг түргэтгэтгэх дэд бүтэц шугам сүлжээ зам харгуйгаа тавьдаггүй. Хөгжлийн банк бол арилжааны банкаас өөр институц. Хөгжлийн банкийг шалгахдаа арилжааны банкийг шалгадаг шалгуур хэмжүүрээр дүгнэсэн нь буруу. Гол зорилго нь ашиг хийхдээ биш. Мөн өөрийн эх үүсвэрээр алдагдлаа хааж байх ёстой гэвэл бүр худлаа. Нийгэм эдийн засгийн хөгжлийнтүргэтгэх том төсөл, мөнгөний урсгалыг олж авчрах утгаар нь үнэлэх юм бол Хөгжлийн банк 4.5 жилийн хугацаанд үүргээ амжилттай бие­лүүл­сэн. Цоо шинэ байгууллагын хувьд үйл ажиллагаа явуулахад нь улс төрийн оролцоо, хууль тогтоомжийн хувьд саад болсон зүйл бий. Хөгжлийн банкнаас санхүүжсэн 2000 төслийн мөнгө гадагшаа гараагүй, Монголд үлдсэн. Төслийн эерэг үр дүн гарна. Үйл ажиллагааны жижиг алдаа дутагдлыг том­руулах хэрэггүй. Цаа­шид анхаараад засч залруулаад явахад болно. Бүх бурууг тэнд ажиллаж байсан аппарат, залуу боловсон хүчинд үүрүүлээд байх юм бол энэ улсын төлөө хэн ажиллах юм бэ. Алдаа ололтыг нь зөв шүүл­түүрээр шалгаж эцэс­лэн шийдэж байж мэдээллийг өгөх хэрэгтэй.