Н.Нацагням: Би дараачийн ажлаа мөнгөний төлөө хийхгүй. Хүний наймааны эсрэг нэг гоё ажил сэдсэн байгаа

Төрийн соёрхолт, инженер Н.Нацагнямтай уулзахаар амралтын өдөр ШУТИС-ийн зургадугаар давхарт очлоо. Жижигхэн өрөөндөө төхөөрөмжүүдээ тавьчихсан, бас болоогүй ээ хоёр хүүхэд суулгаад англи хэл зааж байхтай нь таарав. Үүгээр оюутнууд их орж, гардаг болсон гэнэ. Олон юм амжуулаад завгүй яваа түүнтэй ийн ярилцлаа.

-Монголчууд Н.Нацагням гэдэг хүнтэй “NaNyam-AX12 ” бүтээлээр нь танилцаж, дараа нь Төрийн соёрхолт инженер гэж таньдаг, мэддэг боллоо. Үүнээс хойш багагүй хугацаа өнгөрчээ. Таны амьдралд ямар өөрчлөлт гарч, ямар төсөл дээр ажиллаж байна вэ?
-“NaNyam” төхөөрөмжөө одоогийн байдлаар гурвыг борлуулчхаад байна. ДЦС-2-т нэг, ДЦС-3-т нэгийг, оноос өмнө ДЦС-2-т дахиад нэгийг тавина. Анх би бүтээлээ 15 сая төгрөгөөр нийлүүлсэн. Хоёр дахь нь 45 сая, гурав дахь нь 65 сая. Гэтэл ийм төхөөрөмжийг 800 сая төгрөгөөр импортолдог. Гаднаас тийм өндөр үнээр авчирсан төхөөрөмж нь манай техникийн нөхцөлд таарч зохицдоггүй тул осол их гардаг. Харин минийх үүнээс хэд дахин бага үнэтэй мөртлөө ажлын үр дүн нь импортынхоос илүү байгаа. Учир нь Барууны өдөөлтийн систем дэх бүх функцээс гадна тэнд шаардлагагүй, Монголд шаардлагатай нэмэлт функц үүд “NaNyam” төхөөрөмжинд байгаа.

Монгол хүн хийсний “хасагдал” юм биш үү?
-Магадгүй тийм байх. 70 мянган ам.доллараар оросуудаар засуулдаг экскаваторыг Д.Баасандалай ах засчээ. Тэгээд монгол хүн “доошоо” гээд монголчууд хоёр сая төгрөгөөр үнэлжээ. Ерөнхийлөгч надад Төрийн соёрхол олгохдоо Монгол Улс хөгжих цорын ганц зам бол хоосон улс төр биш, харин монгол хүний технологийн бүтээлийг, техник сэтгэлгээг үнэлэх явдал гэж хэлж байсан.

Гэтэл монгол хүн хийсэн юм чинь гээд өөрсдийгөө зах зээлийн үнээс хэдэн зуу дахин бага үнэлээд байвал бид юу хийж, яаж амьдрах вэ? Дандаа дамын наймаагаа хийсээр л байх уу? Импортын дамын наймаа хийх бүрт төгрөгийн ханш унадаг. Эцэст нь сая төгрөгөөр талх авдаг болох уу? Монгол хүн Монгол хүнээ харийнхнаас 100 дахин хямд үнэлсээр байх уу? Энэ муухай вирусийг Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг бут цохиж нам дарлаа.

Тэрээр манай станцуудын захирлуудтай албан бус чөлөөт ярилцлага хийж, монгол хүнээ үнэлэхийн ач холбогдлыг тайлбарлаж дээдлэхийг уриаллаа. Үүний үр дүнд 15 саяын “NaNyam” төхөөрөмжийг манай станцууд 200 саяар үнэллээ. Энэ бол монгол инженерийн бахархал, Монголын инженерийн хувьсгал эхэллээ хэмээн ТЭЦ-3-ын лабораторын эрхлэгч Монгол Улсын зөвлөх инженер О.Бат-Эрдэнэ хэллээ. Энэ нь мал шиг үнэлэгдэж байсан инженерийн салбарт баялаг бүтээж буй бүтээлч инженерүүдийг анх удаа хүн шиг үнэлсэн явдал болов.

-200 сая чинь импортын дөрөвний нэг байхад та их баярлаж байх шиг. Гэхдээ гунигтай юм биш үү. Импортоор оруулж ирдэг тэр төхөөрөмжийг хийсэн гаднын инженер, компаниуд 800 саяа асуудалгүй авч байхад та яг адилханыг хийгээд 200 саяыг авч байгаа нь гомдолтой санагдаж байна.
-200 сая төгрөг бол миний хувьд хангалттай. 15 сая төгрөгөөр үнэлж байхад бол гомдолтой санагдсан. Энэ төхөөрөмжийн өөрийн өртөг, материал хямдхан л даа. Зөвхөн цаг хугацаа үнэтэй. Зарим хүн чи их мөнгөтэй, баяжлаа гээд бараг уурлах шахам юм болж байна. Ингэх хэрэггүй, би “тэнэгүүд” шиг энэ мөнгөөр казино тоглоод, эсвэл тэрбумаар хурдан морь аваад явахгүй. Харин IT-гийн инженерүүдэд үйлдлийн системээ зааж өгөөд энэ мөнгийг улам өсгөж, ирээдүйд импортыг орлох олон төхөөрөмж хийнэ.

-Баталгаа нь яг юу вэ. Уучлаарай, жишээ нь улстөрчид сонгууль болохоор дээрхтэй төстэй үгс хэлж, сайхан амлалт өгөөд, намайг дэмж гэдэгт бид бараг дөжирчихлөө. Ерөнхий төлөвлөгөө нь гарсан уу?
-Би улстөрч биш болохоор хэнд ч юу ч амладаггүй. Надаас өөр хүн энэ өдөөлтийн системийг 800 саяар нь хийнэ. Минийх яагаад хямд гэхээр нэгд, энэ чинь оюуны ажил. Материаллаг өртөг нь асар бага гэсэн үг. Миний цаг хугацаа үнэтэй гэдэг нь би энэ төхөөрөмжийг хийхээр ажилласан, бодсон, төлөвлөсөн, software-ийг нь зохион бүтээх цаг хугацааг хэлж байна. Англичууд Оросын схем, тэр том том трансформатор, төхөөрөмжүүдийг ойлгодоггүй. Ойлгодоггүй болохоороо бүгдийг нь авч хаяад цоо шинийг хийдэг. Тэгэхээр үнэтэй байх нь аргагүй. Би тэр схемийг нь мэддэг болохоор хэрэггүй заримыг нь хаяад, хэрэгтэйг нь үлдээж тохируулаад өөрийн “NaNyam” төхөөрөмжтэйгээ хослуулдаг. Тэгэхээр хямд байгаа юм.

Энэ “NaNyam” төхөөрөмжөө инженерийн бусад бүх салбарт борлуулж импортыг хаавал манайх богино хугацаанд Япон шиг болно. Япон шиг болох цорын ганц зам л энэ. Манайхан Монголын зах зээл жижиг юм байна гэдэг, үнэн хэрэгтээ үгүй юм билээ. Би Англиас 2009 онд ирээд асуухад Монгол долоон тэрбум ам.доллараар технологийн импорт хийсэн байсныг мэдсэн. Гэхдээ тэр нь бүрэн дүүрэн ажилладаггүй. Олон тэрбум төгрөг шууд хогийн саванд ордог жишээ цөөнгүй. Өрөвдөлтэй байгаа биз. Миний бүтээл тэд нарын долоон тэрбум доллараар оруулж ирдэг төхөөрөмжүүдийг чинь монгол инженер үүд долоон тэрбум төгрөгөөр хийж чадна гэдгийг баталсан.

-Үүнээс гадна вирус суулгачихдаг гэж сонссон. Жил, хоёр жилийн “сэрүүлэг” тавиад төхөөрөмж нь саатахаар ирж бас олон зуун сая төгрөгөөр засвар үйлчилгээ хийж мөнгө олдог юм билээ, тийм үү?
-Тийм. Вирусийг зохиогч өөрөө хийдэг, би хэрвээ хүсвэл вирус суулгаад жил бүр станцаас үйлчилгээний мөнгө аваад байвал чадна. Гэхдээ би монгол хүн учраас тэгэхгүй. Монголын анхны технологийн брэндийг үүсгэж буй учраас тийм юм болохгүй. Ер нь гадаадын жишээг харж байхад институт байгуулаад, инженерүүдийг олон тэрбумаар дэмжээд, байр хоол, цалинг нь өгөөд 30 жилийн хугацаанд улсаас захиалга өгөөд суулгачихдаг юм билээ. Ингэж байж хөгжинө. Гэтэл би дөрвөн жил бүхэл бүтэн институтийн хэмжээнд, 7-8 хүн хийх ёстой зүйлийг ганцаараа хийсэн. Уг нь боломж олговол дан ганц цахилгаан станц гэхгүй уул уурхайн тоног төхөөрөмж, барилгын лифт, кранд ч зориулсан төхөөрөмж бүтээж болно.

-Цахилгаан станцуудыг импортоос хамгаалчихлаа. Дараачийн төлөвлөгөөнд чинь юу байна вэ?
-Би дараачийн ажлаа мөнгөний төлөө хиймээргүй байна л даа. Хүний наймааны эсрэг нэг гоё ажил сэдсэн. Жишээ нь, гадаа ил байдаг, банкуудын АТМ-ыг хүн хулгайлж чаддаггүй. Яагаад гэвэл GPS-тэй учраас дорхноо баригдана. Тэгвэл Монголын хүн амын саяас илүү нь хүүхэд. Тэдний тоогоор GPS төхөөрөмж хийе. Эцэг эхчүүд хүүхэдтэйгээ үнэгүй радио холбоогоор холбогддог болно. Эхний ээлжинд надад таван сая төгрөгийн захиалга өгвөл өөрийнх нь өртгөөр, маш хямд GPS төхөөрөмж хийж чадна. Эндээс бол би ашиг харахгүй.

-Харагдах байдал, ажиллах горим нь ямархуу байх вэ?
-Овор хэмжээ нь нэг ёотон шиг байх тул хүүхдийн хаана ч нууж болно. Мэдээж хулгайч нар мэдчихвэл олж, устгах хэрэг гарна. Гэтэл тэр GPS мэдрэгчтэй учраас доргилт үүсэхэд эцэг эхчүүдэд шууд дохио очихоор олон янзын аргачлалтай. Тэгэхээр хүний наймаа гэдэг юм байхгүй болно. Ер нь Англи, Америкийн жишээнээс харахад хүний наймааг цагдаа нар хийдэг. Яагаад гэвэл энгийн иргэн хийх боломжгүй юм. Хүний наймаатай хуулиар тэмцэнэ гэж манайхан ярьдаг. Энэ бол бүтэшгүй зүйл. Бүх зүйл Үндсэн хуулийн онцлогоосоо хамаардаг юм.

-Та жишээ нь инженер хүний хувьд ажлаа хийгээд аж төрөхөд Үндсэн хууль, улс төр тэгж их саад болж байна гэж үү?
-Бүх юм өөрийн гэсэн зүй тогтолтой, өөр хоорондоо их бага ямар нэг хэмжээгээр холбоотой байдаг нь жам. Жишээ нь, одоо бид ардчилсан засаглалтай байна. Тэгвэл ардчилсан засаглалын дараа нэг хүний засаглал гарч ирдэг. Энэ бол 2000-3000 жилийн турш шалгарсан логик зүй тогтол. Тэр дагуу удахгүй бид хүссэн хүсээгүй нэг хүний засаглалд шилжинэ. Ардчилсан засаглалд хээл хахууль автоматаар бий болж, хууль гууль болдог. Энэ бол ардчилсан засаглалын онцлог. Дараа нь, энэ бүхнийг өөрчлөхөөр нэг хүний засаглал бий болдог ч тэр нь өөрийн гэсэн сул талуудтай.

Жишээ нь, нэг харгис хүн гарч ирээд эрх мэдлээ тунхаглаад, бүх нийтээр нь хомроглон устгавал яах вэ. Үүний дараа олигархи засаглал бий болно. Явсаар эргээд ардчилсан засаглал руу шилжинэ. Энэ гурван мөнхийн тойрог дунд явдаг юм. Нэг нь нөгөөгийнхөө сул талыг нөхдөг ч, адилхан л төгс засаглал биш учраас эргээд дампуурдаг. Энэ гинжин хэлхээнээс гарахын тулд аль алийг нь эрлийзжүүлж сайжруулдаг юм байна. Гэтэл манайхан дан ганц ардчилсан засаглалаа дангаар нь сайжруулах гээд нухаад байна. Дэлхийд тийм тэнэг түүх алга, харин энэ гурван засаглалыг гурвууланг нь эрлийзжүүлсэн улс орнууд Ардчиллын оргилд тэргүүн эгнээнд явж байна. Жишээ нь, швед улсад нэг нам зуун жил төр барьж байна.

Үргэлжлэлийг эндээс