Хоёр нүүртэнд хаалттай сонгууль

Энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуулиас их мөнгөний үнэр гарахгүй байна. Сонгуулийг өмнөх шигээ өнгө мөнгөөр бярдаж, албан тушаалаар далайлгахгүйгээр маргаан­гүй зохион байгуулахын тулд хуульд олон нэмэлт заалт оруулсан.

Тухайлбал, дотоодын болон хөндлөнгийн хяналт та­вих боломжийг бүрдүүл­сэн юм. Өмнө нь сон­гуульд нэр дэвшигч, нам эвслийнхний нэрийн өмнөөс ажиглалт хийх нэрээр гурилддаг байлаа.

2005, 2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд АН,МАН-аас нэр дэвшигчдийн алинд нь ч тал алдахгүйн тулд адилхан мөнгө өгч байсан томоохон компани, улстөрч цөөнгүй бий. Тэд янз бүрийн хэлбэрээр тусламж үзүүлж, мөнгө өгөөгүй гэж мэлзэж болох авч энэ хорвоод мөнгөөр хэмжигдэхгүй хандив гэж байдаггүй юм. Ялангуяа улс төрийн сонгуульд. Наад захын жишээ дурдахад, “Таван Богд”-ын босс Ц.Баатарсайхан, “Эм-Си-Эс” групп, “Буян”-гийн Жагаа нарыг нэрлэж болно. Цүнхтэй мөнгийг нь үүрээд авч явсан тухай яриа ч байдаг.

Энэ жилийн сонгуульд төрийн бус байгууллагууд хяналт тавьж, мониторинг хийх боломжтой болов. Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуу­лийн нэг онцлог нь иргэд, сонгогчидтойгоо хамтран сонгуулиа шударга явуулъя гэдэгт оршиж байгаа юм.

Хэрэв сонгуулийн үеэр нэр дэв­шигч эд бараа, мөнгө тараасан бол иргэд сонгогчид цагдаагийн байгууллагад шууд хандах эрхтэй. Тэр нь нотлогдвол мөнөөх сонгогч илчилсэн мөнгөө 20 дахин нэмэгдүүлж урамшуулал авна.

Дараа нь СЕХ буруутай этгээдээс уг мөнгийг гаргуулж авна. Өнгөрсөн УИХ-ын сонгуулиар Увсын тойрогт мөнгө тараасныг гэрчил­сэн сонгогчид 100 мянган төгрөгөө арав дахин үр­жүүлээд сая төгрөг авсан. Тэгвэл Ерөн­хий­лөгчийн сонгуульд түрийвчээ түнтийлгэх энэ боломж бүр ч нээлттэй байгаа.

Юу байна, түүгээрээ дайлна гэдэг шиг радио, телевизийн сурталчилгааны цагаар найр тавьдаг явдал ч байлаа. Одоо Олон нийтийн радио, телевиз СЕХ-ноос тог­тоож өгсөн хуваарийн дагуу зөвхөн төлбөргүй нэвтрүүлнэ. Бусад радио, телевиз гэрээ бай­гуулс­ны үндсэн дээр төлбөр­тэй сурталчилгаа нэвт­рүүлж болно.

Гэхдээ төл­бөр нь тухайн телеви­зийн оргил цагийн нэвт­рүүл­гийн тарифаас хэтрэхгүй үнэтэй байна. Өөрөөр хэлбэл, нэг хүний сурталчилгааг хямд үнээр явуулж, нөгөөхөд нь өндөр үнэ хэлж болохгүй гэсэн үг. Олон нийтийн радио, теле­визээс бусад радио, телевизийн сур­тал­чил­гааны төлбөртэй нэвт­рүүл­гийг хоногт нэг цагаас илүү явуулж бо­лох­гүй. Хоёр гурван су­ваг­тай телевизүүд зөвхөн үндсэн сувгаараа сур­тал­чилгааны нэвтрүүлэг явуу­лах эрхтэй.

Олон ний­тийн радио, телевиз бо­лон бусад телевиз, ра­дио­гоор цацах төлбөртэй, төлбөргүй сурталчил­гаа­ны нэвтрүүлгийн цагийн хуваарийг СЕХ гаргана гэдгийг Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуулийг гардан боловсруулсан эрхэм гишүүн Р.Бурмаа ярьж байна. Намууд зөвхөн радио, телевизтэй сурталчилгааны гэрээ байгуулж болно. Харин сонин хэвлэлийнхэн сон­гуу­лийн талаар өөрсдийн анализ дүгнэлтийг хийж болно. Сонгуулийн зардлыг багасгах үүднээс ингэж шийджээ.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд санал хураах байранд очиж саналаа өгөхөөс бэрхшээдэг тохиолдол цөөнгүй гардаг. Тэгвэл хараагүй иргэд хэн нэг­ний тусламжгүйгээр барелл үсэгтэй саналын хуудас ашиглаж, бичиг үсэг тайлаг­даа­гүй зарим нь нэр дэвшигчдийн зургийг хараад сонголтоо хийхэд төвөггүй болов.

Мөн иргэд интернэ­тээр регистрийн ду­гаа­­рынхаа дагуу өөрийн­хөө хаяг дээр хэдэн сон­гогч бүртгүүлсэн болохыг шалгахаас гадна гэр бүлийн гишүүдийнхээ өм­нөөс гомдол гаргах эрхтэй болсон юм.

Ухуулагч, шадар тусла­хууд заавал тухайн дүү­рэг, сумынхаа сонгуулийн хороонд эхэлж бүртгүү­лээд ухуулагч, шадар туслахын үнэмлэх авч зүүнэ. Ухуулга, суртал­чил­гаанд ашиглаж бай­гаа машинууддаа ч аль штабынх гэдгээ мэдэгдэх таних тэмдэг наах учраас энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгууль зүсээ хувиргасан хоёр нүүртнүүдэд шингэх газар алга.