Б.Лхагвасүрэн:Монголбанк Ирэх Онд Инфляцыг Тогтворжуулах Бодлогоо Үргэлжлүүлнэ

Монголбанк Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2024 онд баримтал үндсэн чиглэлийн төслөө УИХ-д өргөн барьсантай холбогдуулж, Монголбанкны Ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэнтэй ярилцлаа.

Манай улс дэлхийн нийтэд тулгарсан амаргүй нөхцөл байдлын эсрэг эдийн засгаа тогтворжуулахад ялангуяа, мөнгөний бодлого талаас хэрэгжүүлсэн зорилтын талаар  товчхон дүгнэнэ үү гэвэл Та ямар үр дүнг онцлох вэ? 

Дэлхий нийтийг хамарсан цар тахал, геополитикоос үүдэлтэй хүндрэлүүдийг Монгол улс амжилттай даван туулж, эдийн засаг сүүлийн жил гаруйн хугацаанд хурдацтай сэргэж, макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд тогтворжиж байна. Инфляц нэг оронтой тоо руу аажмаар бууж байна. Хэдий эмзэг байдал хэвээр байгаа ч   эдийн засгийн нааштай, ахиц дэвшил гарч буй үзүүлэлтүүдээс үр дүн харагдаж байгаа. Өнгөрсөн оны том сорилт бол экспортын доголдол, импортын зардлын тэлэлт, тээврийн саатал, инфляц, валютын нөөцийн буурч  байсан зэргээс үүдэж, үүний эсрэг хэрэгжүүлэх бодлогын зорилтуудыг мөнгөний бодлогын үндсэн чиглэлд тусган УИХ-аас баталж өгсөн. Мэдээж инфляцыг бууруулахад чиглэсэн хатуу мөнгөний бодлого нь эдийн засгийн өсөлтийг огт сааруулахгүй байна гэж байхгүй. Гэхдээ мөнгөний бодлогын төлөвийг тодорхойлохдоо валютын урсгал, төсвийн төлөв, эдийн засгийн өсөлттэй уялдуулан KОВИД, геополитикийн хүндрэлээс гарах үеийн сэргэлтэд аль болох бага хохирол дагуулахаар инфляцыг тогтворжуулах бодлогыг хэрэгжүүлж ирлээ. Эдийн засгийн гол түнш Хятадын эдийн засаг нээгдэж, экспорт сэргэсэн, ЗГ-ын бондын дахин санхүүжилтийг  амжилттай хийсэн, Хятадтай хийсэн своп хэлцлийн хугацааг сунгасан зэрэг нь гадаад тэнцлийн дарамтыг зөөлрүүлээд байна. Энэ нь мөнгөний бодлого хэт их чангарахгүй байх боломжийг олголоо. Эдийн засагт гарч буй нааштай үзүүлэлтүүд нь Засгийн газартай хамтран ажилласан зохион байгуулалтын арга хэмжээнүүд болон бодлогын тохиргоонуудын үр дүн юм.

Түүнчлэн, Банкны IPO амжилттай хэрэгжиж дуусаад байна. Банкнууд олон нийтэд нээлттэй бизнес болохын зэрэгцээ өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээгээ нэмэгдүүлж, төлбөрийн чадвараа сайжруулаад байна. Түүнчлэн, банкны салбарт гадаадын хөрөнгө оруулагчид орж ирэх, ингэхдээ салбар болон тусгай зориулалтын банкны хэлбэрээр, эсхүл одоо үйл ажиллагаа явуулж байгаа банкны хувьцааг худалдаж авах замаар орж ирэх бололцоо бүрдээд байна. Тогтвортой санхүүжилтийн тогтолцоог бүрдүүлэх чиглэлд ЗГ, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Банкны холбоо, ТоС холбоо гээд дотоодын болон гадаад санхүүгийн байгууллагуудтай 2019 оноос хойш тасралтгүй хамтран ажилласны эхний үр дүнгүүд гарч байна. Тухайлбал, банкны салбар олон улсын санхүүгийн зах зээлээс жендер болон ногоон төслийн санхүүжилтийг амжилттай босгосон нь энэ чиглэлийн бизнест томоохон дэмжлэг болж байна. Хэдийгээр ХАА-н бүтээгдэхүүний үнэ инфляцад том дарамт болж байгаа ч хүнсний хангамж, нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлж, аюулгүй байдлыг дээшлүүлэхэд чиглэсэн банкны салбараас олгосон санхүүжилтийн үр дүн хүлээгдэж байна. Уул уурхайн бус экспортыг нэмэгдүүлэх санаачилга ЗГ-ын бодлогын шийдвэрт туссан бөгөөд Төв банкны зүгээс энэ чиглэлийн бизнесүүд орлогоо хүлээн авах төлбөр тооцооны хэрэгслүүдийг хөгжүүлэхэд анхаарахаар үндсэн чиглэлд тусгаад ажиллаж байна. Төлбөрийн системийн шинэчлэл тасралтгүй хийгдэхийн зэрэгцээ бэлэн бус төлбөр тооцоо өнгөрсөн 2 жилийн хугацаанд наанадаж 2 дахин нэмэгдсэн бөгөөд хамгийн сүүлийн шинэчлэл бол токенд суурилсан төлбөрийн хэрэгслүүд нэвтрэх бололцоо бүрдээд байгаа юм. 2019 онд саарал жагсаалтаас гарснаас хойш төрийн болон хувийн хэвшлийн байгууллагууд, олон улсын байгууллагуудтай тасралтгүй хамтран ажилласны үр дүнд Монгол улс ФАТФ-ын 40 зөвлөмжийг бүгдийг хүлээн зөвшөөрөгдөх түвшинд хангасан улс боллоо гэх мэтчилэн шууд үр дүн нь өнөөдөр харагдаж, хэмжигдэх бололцоотой болон цаашид үр дүнгээ өгөх олон ажлын ард гарч, үр дүнд хүрсэн байна. Энэ нь зөвхөн энэ жилийн үндсэн чиглэлийн хэрэгжилт төдийгүй  өмнөх жилүүдээс тасралтгүй хэрэгжүүлж буй ажлын товч үр дүн юм.

Монголбанкнаас инфляцыг оны төгсгөлд 9 хувь руу хүрч буухаар төсөөлсөн ч төсвийн тэлэлт инфляц буурах хурдыг нэгэнт сааруулахаар байна. Иймд энэ нөлөө ирэх оны эдийн засагт хэрхэн илэрнэ  гэж ирэх оны зорилтоо тодорхойлсон бэ? 

Инфляц 8 дугаар сарын байдлаар 10.0% -тай гарлаа. Жилийн инфляцыг авч үзвэл 40 орчим хувь нь мах, гурилаас үүдэлтэй байгаа бөгөөд дотоодын хүнсний 14-15 нэр төрлийн барааны үнээс мөн шалтгаалж байна.  Инфляц  7 дугаар сарын үзүүлэлт болох 9.2%-аас 10.0% болж өссөн гол шалтгаан нь сургалтын төлбөр 20 гаруй хувиар буюу олон жилийн дундаж өсөлтөөс 2 дахин өссөн, мөн суурь үеийн нөлөөлөл байгааг бид тооцоолсон. Ер нь цаашид тээвэр логистик, шатахууны хангамж, дотоодын хүнсний бүтээгдэхүүний тогтвортой ханган нийлүүлэлт инфляцыг тогтворжуулахад маш чухал. Өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд мах, сүү, хүнсний ногоо, шатахуун гэсэн 4-5 төрлийн бүтээгдэхүүн нийт инфляцын 40-50 хувийг бүрдүүлдэг байдал шийдэгдэхгүй үргэлжилсээр байна. Энэ оны 4 дүгээр улиралд 1 орон руу буух суурь төсөөлөл хэвээр байгаа боловч төсвийн зардал, бензин, хүнс гэх мэт барааны хангамж болон үнийн эрсдэлүүд байсаар байгаа. Өнгөрсөн жилтэй харьцуулахад тээврийн саатал арилж, зардал буурч барааны хангамж сайжирч, импортын инфляц буурч байна. Шатахууны үнэ ч харьцангуй тогтвортой байна. Түүнчлэн, инфляцыг зорилтот түвшинд тогтворжуулахад чиглэсэн мөнгөний нэлээн хатуу бодлогын шийдвэрүүд үр дүнгээ өгч байна. Хатуу мөнгөний бодлогын хүчтэй нөлөө энэ оны төгсгөлөөс ирэх оны эхний улирлуудад илэрнэ. Хүлээлтийн судалгаанаас харахад инфляцын хүлээлт ч тогтворжиж байгаа нь сайн үзүүлэлт болж байна. Шинэчилсэн төсөөллөөр ирэх жилд инфляцыг тогтворжуулах бодлого үргэлжлэх бөгөөд төсөөллийг бага зэрэг нэмэгдүүлсэн нь цалингийн өсөлт болон төсвийн зардалтай холбоотой. Төсвийн бодлого тэлэх тусмаа өрийн тогтворгүй байдлыг бий болгох, урсгал дансны алдагдлыг нэмэгдүүлэх, дотоод хөрөнгө оруулалтыг хумих, инфляцыг хөөрөгдөх нөлөөллийг эдийн засагт бий болгодог. Энэ нь мөнгөний бодлогыг хатууруулах нөхцөлийг үүсгэж, макро эдийн засгийн бодлогын таатай бус хослол руу түлхэж байдаг.

Тэгвэл жилийн турш хатуу төлөвт хадгалсан мөнгөний бодлогыг ирэх жил зөөлрүүлэхийн тулд дотоод хүчин зүйлс тал дээр анхаарах асуудлын хувьд Монголбанкнаас ямар байр суурьтай хандах вэ? 

Инфляц, түүний хүлээлтийг тогтворжуулахын тулд өнгөрсөн оны турш мөнгөний бодлогын төлөвийг чангаруулсан шийдвэр гаргаж, энэ онд бодлогын хүүг хэвээр хадгалсаар байна. Энэ хатуу бодлого нөлөөгөө үзүүлж байгаа. Цаашдын инфляц, эдийн засгийн тогтвортой байдалд мөнгө, төсвийн бодлогын оновчтой хослол чухал хэвээр байна. Бодлогын хүү ямар байх нь инфляц төв банкны зорилтод түвшин болох 6+/-2 хувь руу тогтворжих хандлагаас шууд хамаарна. Цаашид, гадаад хүү, худалдааны түнш орнуудын инфляц болон тэдгээрийн валютын ханш, дотоод эдийн засгийн идэвхжил, төсвийн бодлогын төлөв, экспортын гүйцэтгэл гэсэн хүчин зүйлсийг зайлшгүй анхаарч байх учиртай. Цаг агаарын нөхцөл, олон улсын харилцаа, тээвэр логистикийн нөхцөл ч анхаарах асуудал юм.

Дараагийн зүйл бол, нийлүүлэлтийн гинжин сүлжээг сайжруулах, нийлүүлэлтийн шалтгаантай хүнсний инфляц эрчимжих эрсдэлийг бууруулахын тулд нийлүүлэлтийн тасралтгүй, тогтвортой байдалд анхаарах нь ямар чухал болохыг өнгөрсөн жилүүдийн туршлага харууллаа. Нийлүүлэлтийн шалтгаантай инфляцад мөнгөний бодлогоор шууд нөлөөлөх боломжгүйг бид бүгд мэднэ.

Нөгөө талаар, экспортын биет хэмжээ энэ жил Засгийн газрын зорилтот түвшинтэй нийцтэйгээр өндөр өсөлттэй байгаа нь эдийн засаг, гадаад тэнцвэрт эерэг нөлөө үзүүлж байна. Нүүрсний экспортын үнэ, хэмжээ энэ жилийн өндөр түвшинд ирэх онд хадгалагдах эсхүл үл хадгалагдахаас хамаарч төсөв, мөнгөний бодлогод шаардлагатай тохируулгыг цаг алдалгүй хийж дотоод тэнцвэр, цаашлаад макро тогтвортой байдлаа хадгалах нь нэн чухал бодлогын сонголт болно гэж харж байна.

Гадаад талаас авч үзвэл ялангуяа, хөрш орнуудын улс төрийн болон эдийн засгийн орчин тогтворгүй, төлөв нь ч өөдрөг бус байна. Үүний эрсдэлийн нөлөөг ялангуяа, ханшин дээр хэрхэн тооцож, ямар бодлого хэрэгжүүлэх вэ? 

Дэлхийн эдийн засгийн өсөлтийн төсөөлөл саарсан хэвээр байна. Манай улсын гадаад худалдааны гол түнш БНХАУ-ын аж үйлдвэрийн салбарын сэргэлт удаан, тэр дундаа үл хөдлөх хөрөнгийн салбарын уналт үргэлжлэх хүлээлттэй байгаа нь тус улсын дотоодын зах зээлд хүнсний үнэ өсөх дарамт болж байна. Цаг агаарын эрс тэс үзэгдэл, Энэтхэг тэргүүтэй дэлхийн хүнсний томоохон нийлүүлэгч зарим орнууд экспортдоо хязгаарлалт тавьсан, Украины үр тарианы нийлүүлэлтийн дэд бүтэц сүйдсэн зэрэг нь нөхцөл байдлыг хүндрүүлж байна.

Энэ нь манай улсын хувьд гадаад эрэлт буурч, улмаар экспортын орлого багасах, импортын хүнсний үнэ өсөх эрсдэл байгааг илтгэж байна. Монголбанк үүсэж болзошгүй эрсдэлийг олон талаас нь тооцож, дүн шинжилгээ хийдэг. Хэрэв экспортын эрдэс бүтээгдэхүүний үнэ эрчтэй унавал түүнийгээ дагаад валютын орох урсгалд сөргөөр нөлөөлнө. Тиймээс ойрын хугацаанд анхаарч байх сэдэв бол яах аргагүй Хятадын эдийн засгийн төлөв болж байна. Энэ нь хувийн болон улсын секторын үйл ажиллагаа, төлөвлөлтөд нөлөөлж л таарна. Тодруулбал, ханшийн харьцангуй уян хатан байдал нь эрсдэл хуримтлуулахгүй байхын зэрэгцээ гадаад шокийн нөлөөг зөөлрүүлэхэд дэмжлэг болохыг харуулж байна. Үүнээс гадна, гадаад худалдааны чөлөөтэй бөгөөд саадгүй байдал, сайн гүйцэтгэл нь эдийн засаг, бизнесийн төлөв, төсөв болон мөнгөний бодлогод чухал болохыг энэ олон хүндрэлийн дараа валютын нөөц  4 тэрбум ам.долларын орчим хадгалагдаж байгаагаас харж болохоор байна.

Эдийн засгийг солонгоруулах шаардлагад санхүүжилт чухал учраас эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэхэд гаднын банкнуудын салбарыг нээх нь ач холбогдолтой гэж нийгэм үзэж байна. Иймд хууль эрх зүйн хувьд ямар нээлттэй бодлогыг баримтлах вэ?

Дотоодын зах зээлд гадаадын банк нэвтрэх боломжийг бүрдүүлснээр зээлийн эх үүсвэр нэмэгдэх, санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний хүртээмж сайжрах, эх үүсвэрийн төвлөрлийг бууруулах, гадаад гүйлгээний зардал буурах зэрэг олон талын ач холбогдолтой гэж үзэж байна. Иймд Монголбанкнаас гадаадын банк, санхүүгийн байгууллага Монгол Улсад үйл ажиллагаа эрхлэх зохицуулалтыг нээлттэй, уян хатан болгохоор ажиллаж байна. Өнөөгийн эрх зүйн зохицуулалтаар гадаадын банк Монголын зах зээлд төлөөлөгчийн газар, салбар, банкны хувь эзэмшил, хөрөнгө оруулалтын төрөлжсөн банк гэсэн 4 хэлбэрээр нэвтрэх боломжтой. Тухайлбал, Хөрөнгө оруулалтын төрөлжсөн банкны тухай хууль 2023 оны 3 дугаар сарын 1-ний өдрөөс хүчин төгөлдөр болсонтой холбогдуулан холбогдох журам, шийдвэрийн төслийг боловсруулсан. Төрөлжсөн банк нь томоохон төсөл, хөтөлбөрийг санхүүжүүлэх сонирхолтой гадаадын хөрөнгө оруулагчдад шинэ боломжийг нээж өгөх юм. Түүнчлэн, гадаадын банкны нэгжид тавьдаг байсан хатуу шаардлагыг харьцангуй уян хатан болгож “Гадаадын банкны салбар, төлөөлөгчийн газрын үйл ажиллагааны нөхцөл, шаардлагыг тогтоох, хэрэгжүүлэх журам”-ыг баталсан. Цаашид манай улсад үйл ажиллагаагаа явуулах хүсэлтэй гадаадын банкнууд болон гадаадын хөрөнгө оруулагчдад хууль эрх зүйн орчныг улам нээлттэй, уян хатан болгохын тулд гадаадын банканд тавигдах нөхцөл, шаардлага, үйл ажиллагаанд нь тавигдах хязгаарлалтыг тухайн банкны харьяалал, өмчлөлийн төрлөөр нь ялгамжтай тогтоох зэргээр боловсронгуй болгох шаардлагатай байгаа тул Монголбанкны зүгээс холбогдох хууль, журамд өөрчлөлт оруулах, хөрөнгө оруулалтын төрөлжсөн банкны үйл ажиллагааны нарийвчилсан зохицуулалтыг бий болгохоор ажиллана.

Санхүүгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд дижитал технологиудыг ашиглах зохицуулалтууд хэрхэн өргөжих вэ?

Монголбанк Монгол Улсын үндэсний төлбөрийн системийн хяналт, зохицуулалтын хуулиар хүлээсэн чиг үүргийнхээ хүрээнд Азийн хөгжлийн банкны дэмжлэгтэйгээр “Төлбөрийн системийн шинэчлэл төсөл”-ийг хэрэгжүүлж, төслийн үр дүнд стратегийн олон чухал системүүдийг шинээр нэвтрүүлж, хууль эрх зүйн болон дэд бүтцийн экосистемийг бий болгоод байна.  Цаашид төлбөрийн системийн эрх зүйн орчныг илүү уян хатан, уялдаа холбоотойгоор сайжруулж, олон улсын шилдэг технологид суурилсан санхүүгийн үйлчилгээний инновацыг дэмжих зарчмыг баримтлан ажиллана. Энэ хүрээнд Үндэсний төлбөрийн системийн тухай хуульд шаардлагатай нэмэлт, өөрчлөлт оруулан, хуулийн хүрээнд мөрдөх эрх зүйн актуудыг сайжруулж, шинэ технологид суурилсан төлбөрийн хэрэгсэл, үйлчилгээг дэмжих талаар Төрөөс Мөнгөний бодлогын талаар 2024 онд баримтлах Үндсэн чиглэлийн төсөлд тусгасан. Тухайлбал, жижиг дунд бизнес эрхлэн уул уурхай бус экспорт хийдэг ААН, иргэд экспортын орлогоо саадгүй авах бололцоог технологийн дэвшлүүд ашиглан бий болгох чиглэлд илүү анхаарч ажиллах юм. Одоогийн байдлаар Монголбанкнаас 10 финтек компанид төлбөрийн системийн зөвшөөрөл өгснөөс 8 компанид цахим мөнгө, 2 компанид мобайл төлбөрийн үйлчилгээний зөвшөөрөл олгоод байна. Түүнчлэн, их өгөгдлийн хөгжүүлэлтэд суурилан ногоон бүтээгдэхүүн, ногоон зээлийн мониторинг, тайлагнал, баталгаажуулалтын тогтолцоог хөгжүүлэхээр үндсэн чиглэлд тусгаад байна.

Эцэст нь, эдийн засгийн гадаад дотоод хүчин зүйлээс хамааралтай, Таны дурдсан дээрх нөхцөл байдлаас хамаарч Монголбанк ирэх оны эдийн засгийн өсөлтийг хэрхэн төсөөлж байна вэ?

Олон улсын харилцаа төвөгтэй болохын зэрэгцээ аливаа таамаглал төсөөлөл боловсруулахад улам төвөгтэй болж байна. Ковид цар тахлын үеэс төдийлөн тодорхой бус байдал буурч өгөхгүй байна. Гэхдээ ирэх оны эдийн засгийн өсөлт 6 орчим хувьд байх төсөөлөлтэй байна. Нүүрсний экспорт энэ оны түвшинд байх, гол нэрийн эрдэс бүтээгдэхүүний олборлолт нэмэгдэхээр авч үзсэн. ХАА-н салбарын өсөлт сэргэх, уул уурхайн салбар, төсөв тэлсэн дам нөлөөгөөр бусад салбаруудын өсөлт эрчимжихээр байна. Гэхдээ ХАА-н салбар цаг агаарын төлөвөөс шууд хамааралтай. Түүнчлэн, манай улсын гадаад эрэлтийг голлон тодорхойлогч БНХАУ-ын эдийн засгийн өсөлтийн төлөв, дэлхийн зах зээл дээрх түүхий эдийн үнийн өөрчлөлт, геополитикийн нөхцөл байдал, төсвийн төлөв зэрэг гадаад, дотоод орчны өөрчлөлтөөс эдийн засгийн өсөлтийн суурь төсөөлөл өөрчлөгдөнө. Монголбанкны хувьд улирал бүр гүйцэтгэл болон таамаглалт нөхцөлүүдийн өөрчлөлттэй уялдуулан суурь төсөөллөө шинэчлэн шийдвэр гаргалтад тусгахын зэрэгцээ олон нийтэд мэдээлдэг.

Ярилцсанд баярлалаа.